Toksyna botulinowa, produkowana przez beztlenowe bakterie Clostridium botulinum, to jedna z najsilniejszych trucizn znanych ludzkości. Blokuje ona impuls nerwowy na poziomie połączeń nerwowo-mięśniowych, co skutkuje długotrwałym rozluźnieniem mięśni. Ta neurotoksyna jest także wykorzystywana w celach terapeutycznych (szczególnie w chorobach związanych z nadmierną kurczliwością mięśni) oraz kosmetycznych.

Wprowadzenie

Laseczka jadu kiełbasianego (Clostridium botulinum) jest Gram(+) beztlenową laseczką należącą do rodzaju Clostridium. Nie ma rzęsek ani otoczki, jednak wytwarza przetrwalniki. Zarodniki C. botulinum występują w glebie, przewodzie pokarmowym zwierząt (w tym ryb) oraz osadach z dna morskiego. Bakteria produkuje egzotoksynę (uwalnianą jednak dopiero po autolizie bakterii), zwaną jadem kiełbasianym lub toksyną botulinową. Jest to jedna z najsilniejszych trucizn znanych ludzkości – dawka śmiertelna wynosi zaledwie 1 ng/kg m.c.¹ Obliczono, że 450 g tej biologicznej toksyny teoretycznie mogłoby zlikwidować całą ludzkość.² Zatrucie jadem kiełbasianym, czyli botulizm, jest rzadkie, ale potencjalnie śmiertelne. Z czasem okazało się, że neurotoksyna może zostać wykorzystana w celach terapeutycznych i kosmetycznych.

Rys historyczny

Najwcześniejsze doniesienia o zatruciu toksyną botulinową pochodzą z 1817 r. z Niemiec, gdzie odnotowano serię przypadków botulizmu po spożyciu kiełbasy.³ Po raz pierwszy toksynę wyizolowano w 1897 r., a w 1979 r. została zarejestrowana do wykorzystania terapeutycznego w medycynie.⁴ Był to rezultat eksperymentów na małpach z kurczem mięśni okoruchowych, u których po podaniu niewielkiej ilości jadu kiełbasianego następowało rozluźnienie mięśni. Na tej podstawie zaczęto wykorzystywać toksynę w leczeniu zeza u ludzi. Z czasem odkryto znacznie szersze możliwości zastosowania jadu kiełbasianego.

Epidemiologia

Według danych Państwowego Zakładu Higieny w 2015 r. w Polsce zarejestrowano 30 przypadków zatrucia jadem kiełbasianym (zapadalność 0,12-0,06/100 tys.).⁵ Z analizy przypadków botulizmu w Polsce w latach 1994-2013 przeprowadzonej przez Czerwińskiego i wsp. wynika, że tendencja w zakresie liczby zachorowań jest spadkowa: w 1995 r. było ich 120, a w latach 2009-2013 – 20-40. Autorzy ustalili, że większość przypadków zanotowanych w 2013 r. wynikała z zatrucia po spożyciu mięsa konserwowanego komercyjnie lub w warunkach domowych (45% przypadków).⁶ W Stanach Zjednoczonych każdego roku stwierdza się ok. 110 incydentów zatrucia jadem kiełbasianym, z których aż 72% stanowi botulizm niemowląt, 25% jest spowodowanych spożyciem nieprawidłowo konserwowanej żywności, a 3% to botulizm przyranny.