1. Co to jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych?

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to infekcja obejmująca tkanki otaczające mózg. Wyróżniamy trzy opony mózgowo-rdzeniowe: twardą, pajęczą i miękką. Między oponami pajęczą i miękką znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy, który działa amortyzująco przy ruchach głowy (zapobiega bezpośredniemu uderzaniu mózgu o czaszkę). W warunkach prawidłowych płyn mózgowo-rdzeniowy nie łączy się z otoczeniem i krwią. W przypadku przerwania fizjologicznych barier lub bliskiego sąsiedztwa ognisk zapalnych (przy urazie głowy, zapaleniu ucha, podczas infekcji powodującej przechodzenie patogenów z krwi do płynu mózgowo-rdzeniowego) może dojść do zapalenia, które obejmuje opony i rozprzestrzenia się za pośrednictwem płynu mózgowo-rdzeniowego. Zdecydowana większość zapaleń opon wywoływana jest przez wirusy i bakterie.

2. Jak objawia się zapalenie opon?

Najczęstszymi objawami zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych są:

- ból głowy

- gorączka

- sztywność karku (oceniana przez lekarza; badający nie może swobodnie przygiąć głowy leżącego pacjenta do klatki piersiowej ze względu na wyczuwalny opór)

- zaburzenia świadomości (przymglenie, zmącenie, senność)

Mogą też wystąpić:

- wymioty

- drgawki

- światłowstręt

- nadwrażliwość na dźwięki

- krwistoczerwona wysypka.

Rzadko pojawiają się niedowłady kończyn, asymetria twarzy, nieprawidłowa ruchomość gałek ocznych lub zaburzenia mowy. U małych dzieci objawami mogącymi sugerować zapalenie opon są gorączka, apatia, senność, brak apetytu i uwypuklenie ciemiączka.

3. Jak diagnozować zapalenie opon?

Diagnostyka zapalenia opon zawsze odbywa się w warunkach szpitalnych. Badaniem mającym decydujące znaczenie dla rozpoznania jest nakłucie lędźwiowe, podczas którego pobiera się płyn mózgowo-rdzeniowy. Punkcja to bezpieczny zabieg polegający na wprowadzeniu igły między kręgi kręgosłupa w odcinku lędźwiowym na wysokości, gdzie nie ma rdzenia kręgowego, a co za tym idzie – nie istnieje ryzyko uszkodzenia ważnych struktur nerwowych. Informacje uzyskane dzięki badaniu płynu mózgowo-rdzeniowego pozwalają na ustalenie rozpoznania i zaplanowanie najlepszego leczenia.

4. Jak zapobiegać zapaleniu opon?

Źródłem zapalenia opon mogą być ogniska infekcji w bliskim sąsiedztwie mózgu, np. zapalenie ucha, zły stan uzębienia, przewlekłe zapalenie zatok. Ważne jest, aby nie dopuścić do długotrwałego utrzymywania się stanu zapalnego.

Infekcje powodujące zapalenie opon mogą być też przenoszone drogą kropelkową lub przez kontakt bezpośredni, np. brudne ręce. Ryzyko infekcji rośnie w dużych zbiorowiskach ludzi, np. w żłobku, szkole, internacie, akademiku, na koncercie czy dyskotece. Niektóre zakażenia bakteryjne mają bardzo ciężki przebieg, mogą zakończyć się zgonem lub wywołać poważne powikłania. Szczególne zagrożenie – przede wszystkim dla osób starszych i dzieci – stanowią bakteryjne zakażenia inwazyjne wywołane przez pneumokoki, meningokoki i Haemophilus influenzae.