Gluten jest złożonym kompleksem białek (prolamin) znajdujących się w zbożach, przede wszystkim w pszenicy (gliadyna), życie (sekalina) i jęczmieniu (hordeina). Obserwacje kliniczne wskazują na możliwą korelację między chorobami związanymi z glutenem (GRD – gluten related disorders) a zróżnicowanymi zaburzeniami ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego^1-4. Mimo że związek między GRD i niektórymi typami ataksji, neuropatii oraz padaczki jest dość dobrze udokumentowany, GRD jako możliwe przyczyny chorób neurologicznych są wciąż zbyt rzadko rozpoznawane w codziennej praktyce klinicznej. Rola nadwrażliwości na gluten w etiopatogenezie niektórych chorób demielinizacyjnych OUN, autyzmu czy fibromialgii nie została dotychczas jednoznacznie ustalona, jednak na podstawie własnego doświadczenia wielu chorych i część lekarzy żywi przekonanie o możliwym korzystnym wpływie diety bezglutenowej w tych jednostkach chorobowych.

Celiakia (CD – celiac disease) pozostaje najlepiej poznaną jednostką chorobową wśród GRD. W ostatnich latach uwaga klinicystów koncentrowała się przede wszystkim na słabo dotychczas poznanej i kwestionowanej przez niektórych badaczy nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten (NCGS – non-celiac gluten sensitivity), mogącej przebiegać z mniej charakterystycznymi i nasilonymi objawami klinicznymi, w tym neurologicznymi, niż w CD. Dotąd zarówno dokładny patomechanizm GRD, jak i ich powikłania neurologiczne nie zostały jednak dobrze scharakteryzowane, a stosowanie restrykcyjnej diety bezglutenowej poza CD w innych GRD jest przedmiotem badań, ale też kontrowersji. Obecnie prowadzone są projekty badawcze analizujące wpływ glutenu na zapadalność i przebieg neurologicznych chorób autoimmunologicznych, np. stwardnienia rozsianego i miastenii. Objawy neurologiczne w przebiegu GRD stanowią istotne symptomy pozajelitowe, występują również często u chorych bez typowej symptomatologii gastroenterologicznej, co utrudnia ustalenie właściwego rozpoznania⁵. Poniższy artykuł podsumowuje dostępne piśmiennictwo i dotychczasowe obserwacje kliniczne dotyczące związku między GRD a chorobami neurologicznymi.

Zaburzenia związane z glutenem

Obecnie wyróżnia się trzy główne GRD: celiakię, IgE-zależną alergię na pszenicę oraz NCGS6. Część autorów dodatkowo uwzględnia jako odrębne jednostki chorobowe opryszczkowate zapalenie skóry (choroba Duhringa; dermatitis herpetiformis) oraz ataksj...