Chlorochina i hydroksychlorochina są lekami stosowanymi w terapii chorób reumatycznych i dermatologicznych, które mogą negatywnie wpływać na narząd wzroku. W polskim piśmiennictwie istnieje jednak niewiele dostępnych publikacji na ten temat. Celem artykułu jest przedstawienie – na podstawie wyników badań pochodzących z literatury światowej – ryzyka, mechanizmu i powikłań toksycznego wpływu chlorochiny i hydroksychlorochiny na narząd wzroku oraz badań diagnostycznych stosowanych w wykrywaniu wczesnych stadiów retinopatii.

Wprowadzenie

Chlorochina i hydroksychlorochina to pochodne 4-aminochinoliny. Wyjściowo były stosowane w leczeniu malarii, ale od lat 50. XX wieku zyskiwały coraz większą popularność w terapii chorób reumatycznych i dermatologicznych. W tabeli 1 przedstawiono wykorzystanie chlorochiny lub jej pochodnych w leczeniu innych chorób poza malarią.¹

Leki te oprócz działania leczniczego mogą powodować wiele działań niepożądanych, dotyczących m.in. układu pokarmowego, nerwowego, krwionośnego oraz narządu wzroku. Najniebezpieczniejszym powikłaniem dotyczącym narządu wzroku związanym z ich stosowaniem jest retinopatia mogąca prowadzić do makulopatii typu „bawole oko” (bull’s eye). Informacje na temat retinopatii chlorochinowej zostały opublikowane w 1959 r. (Hobbs i wsp.),² natomiast Shearer i Dubois w 1967 r. opisali retinopatię powodowaną przez hydroksychlorochinę.³

W Polsce do leczenia zarejestrowana jest chlorochina, a hydroksychlorochina jest dostępna jedynie w ramach importu docelowego. Patofizjologia, zmiany kliniczne oraz zalecane testy przesiewowe są analogiczne dla tych leków, jednak częstość działań niepożądanych jest większa w przypadku chlorochiny.^4-6

Ryzyko rozwoju retinopatii chlorochinowej lub hydroksychlorochinowej

Według różnych autorów ryzyko retinopatii chlorochinowej lub hydroksychlorochinowej wynosi 0-26,6%.^7-9

Występowanie retinopatii u pacjentów stosujących hydroksychlorochinę ocenia się na ok. 7,5%. Jej częstość zależy od dziennej dawki i czasu trwania leczenia. Podczas stosowania dawek 4,0-5,0 mg/kg m.c./24 h w pierwszych 10 latach ryzyko jest mniejsze niż 2%, lecz wzrasta do prawie 20% po 20 latach terapii.⁸ Według innych autorów ryzyko jest nieznane, ale wzrasta wraz z czasem trwania leczenia i przekracza 1% po 5-7 latach.¹⁰

Ryzyko retinopatii chlorochinowej natomiast wydaje się większe i może wynosić 26,6%.⁹

Czynnikami ryzyka powikłań związanych z terapią chlorochiną i hydroksychlorochiną są: dawka skumulowana, czas ekspozycji i dawka dzienna danego leku.