Dla pacjenta

Zaćma

lek. Agata Stodolska-Nowak

dr n. med. Joanna Siwiec-Prościńska

Oddział Okulistyki Szpitala Klinicznego Przemienienia Pańskiego Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

1. Co to jest zaćma?

Układ optyczny oka składa się z rogówki, cieczy wodnistej, soczewki oraz ciała szklistego. Struktury te odpowiadają za załamywanie światła wpadającego do oka w taki sposób, że ogniskują je na siatkówce, co umożliwia odbiór obrazu. Warunkiem prawidłowego przebiegu tego procesu jest przejrzystość ośrodków optycznych, a więc wyżej wspomnianych struktur anatomicznych. Kiedy soczewka jest nieprzezierna, a jej zmętnienie prowadzi do obniżenia ostrości wzroku, mówimy o zaćmie. Zaćma stanowi główny powód upośledzenia widzenia na świecie – szacuje się, że odpowiada za ok. 50% jego przypadków.1 Główne objawy zaćmy to: widzenie za mgłą w początkowym okresie choroby, które może prowadzić do postępującego obniżenia ostrości wzroku, zmiana w postrzeganiu kolorów, gorsze widzenie w ciemności, spostrzeganie efektów takich jak halo wokół źródeł światła.

2. Dlaczego powstaje zaćma?

Soczewka oka zbudowana jest z centralnie położonego jądra otoczonego tzw. korą oraz zawieszona w torebce soczewki na cienkich włóknach, tworzących tzw. obwódkę Zinna w komorze tylnej oka. Przezierność soczewki zależy od reakcji biochemicznych zachodzących w jej strukturach oraz od prawidłowej budowy poszczególnych warstw. Takie czynniki, jak: wiek, choroby ogólne, zażywanie niektórych leków, predyspozycje genetyczne, dieta, środowisko, w tym promieniowanie UV i promieniowanie rentgenowskie, wpływają na równowagę komórkową, chemiczną i strukturalną soczewki, co może skutkować powstawaniem miejscowych zmętnień w różnych jej częściach.2

Urazy oka i chirurgiczne interwencje w obrębie gałki ocznej również mogą przyspieszać rozwój zaćmy. Z większym ryzykiem powstawania zaćmy wiążą się: zapalenie błony naczyniowej, wysoka krótkowzroczność, zwyrodnienie barwnikowe siatkówki, długotrwałe stosowanie kropli z glikokortykosteroidami.2 Udowodniono związek między występowaniem zaćmy a cukrzycą,3 dystrofią miotoniczną i atopowym zapaleniem skóry.

Zaćma, choć najczęściej jest chorobą związaną z wiekiem, może się rozwinąć także u dzieci. Wrodzona zaćma to zmętnienie soczewki oka obecne przy urodzeniu, w 2/3 przypadków występujące obustronnie, które może być rezultatem infekcji u ciężarnej w początkowym okresie ciąży. Wśród czynników etiologicznych najczęściej wymienia się wirusy różyczki, cytomegalii, ospy wietrznej, opryszczki. Toksoplazmoza u matki czy wrodzone choroby metaboliczne takie jak galaktozemia również odpowiadają za zaćmę wrodzoną. Około 30% zaćm u noworodków ma charakter dziedziczny i nie wiąże się z obecnością innych chorób systemowych. Na częstsze występowanie zaćmy narażone są dzieci z zespołem Downa i z chorobami neurologicznymi takimi jak dystrofia miotoniczna i nerwiakowłókniakowatość.2

3. Jak zapobiegać zaćmie?

Nie ma bezwzględnie skutecznego sposobu na zapobieganie chorobie. Warto unikać czynników takich jak promieniowanie UV (noszenie okularów przeciwsłonecznych z filtrem), leczenie miejscowymi bądź ogólnoustrojowymi glikokortykosteroidami poza stanami absolutnej konieczności czy zbędne promieniowanie rentgenowskie. Chorzy na cukrzycę lub inne choroby ogólne, w których może występować zaćma, powinni być stale kontrolowani przez lekarzy specjalistów i monitorowani zarówno w zakresie choroby podstawowej, jak i kontroli okulistycznych, które pozwolą na wczesne wykrycie zaćmy. Nie bez znaczenia pozostaje ochrona oczu przed urazami, zwłaszcza podczas wykonywania czynności, np. w miejscu pracy, które niosą ze sobą duże ryzyko uszkodzenia oczu. Ważne jest używanie okularów ochronnych podczas spawania, szlifowania czy innych czynności wiążących się z ryzykiem urazu oka. Na rynku dostępne są krople do oczu zawierające substancje farmakologiczne, które mają opóźnić powstawanie zmętnień lub zmniejszyć już istniejące. Doniesienia o skuteczności tych kropli dotyczą głównie początkowej zaćmy starczej.4

4. Leczenie zaćmy – kiedy konieczna jest operacja i jak wygląda?

Złotym standardem leczenia zaćmy jest leczenie operacyjne polegające na usunięciu zmętniałej soczewki własnej pacjenta i wszczepieniu na jej miejsce silikonowego bądź akrylowego implantu. Metodę z wyboru stanowi obecnie operacja metodą fakoemulsyfikacji. Jest to mało inwazyjny, stosunkowo krótki zabieg, wykonywany najczęściej w znieczuleniu miejscowym po podaniu kropli znieczulających. Chirurg po nacięciu rogówki i dostaniu się do komory przedniej oka rozbija zmętniałą soczewkę za pomocą ultradźwięków. Dzięki temu łatwiej ją usunąć. Następnie na miejsce soczewki naturalnej wszczepiana jest sztuczna soczewka, którą umieszcza się przed pozostawioną podczas zabiegu tylną częścią torebki soczewki naturalnej.5 Torebka ta z czasem (po kilku tygodniach, miesiącach lub latach) może ulec zmętnieniu i wywołać objawy podobne do tych, które występowały u pacjenta przed operacją zaćmy. W takich przypadkach przeprowadza się zabieg laserowy polegający na zrobieniu otworu w centrum zmętniałej torebki tylnej, co zapewnia poprawę widzenia.

Wszczepiane soczewki są dopasowywane indywidualnie do każdego pacjenta. Służą temu specjalistyczne obliczenia wykonywane na zaawansowanej aparaturze. Pacjent powinien pamiętać, że sztuczna soczewka zmienia wartości refrakcji oka po operacji, co może wymagać doboru okularów o innej wartości szkieł niż przed zabiegiem. Chirurg może dopasować soczewki, które pozwolą na rezygnację z noszenia okularów.

Na rynku dostępne są różne rodzaje sztucznych soczewek silikonowych, akrylowych i hydrożelowych. Ponadto producenci oferują soczewki jedno-, dwu- bądź wieloogniskowe, a także toryczne. Soczewki jednoogniskowe gwarantują dobre widzenie do dali, ale pacjent wymaga okularów do patrzenia z bliska. Soczewki dwu- i wieloogniskowe pozwalają na dobre widzenie na różne odległości, a soczewki toryczne na korekcję astygmatyzmu.

5. Jakie jest postępowanie po zabiegu?

W ciągu pierwszych dni po zabiegu należy unikać dużego wysiłku fizycznego, schylania się, podnoszenia ciężkich przedmiotów i chronić operowane oko przed działaniem czynników drażniących, takich jak kosmetyki, detergenty, ostre światło. Przed zabiegiem i po nim zalecane są miejscowe leki w kroplach, które ograniczają ryzyko powikłań podczas i po operacji. Obowiązkowo stosuje się krople z antybiotykiem i krople przeciwzapalne. Pacjent powinien ściśle stosować się do wskazówek lekarza dotyczących częstości zakrapiania oczu i długości leczenia pooperacyjnego. W okresie pooperacyjnym odbywa się kontrola okulistyczna, podczas której lekarz wykonuje pełne badanie, ocenia stan oka i wydaje dalsze zalecenia. Należy pamiętać, że na ostateczne powodzenie leczenia zaćmy i optymalny wynik operacji składają się nie tylko prawidłowe dobranie sztucznej soczewki i sam zabieg, ale także bezwzględne stosowanie się do zaleceń lekarskich.

Do góry