Dziedziczenie zaburzeń widzenia barwnego
dr n. med. Karol Stasiak
- W artykule szczegółowo opisano zjawisko percepcji barw u człowieka oraz jej zaburzenia z podziałem na nabyte i wrodzone, większość uwagi poświęcając tym drugim
- Dokładnie omówiono problem achromatopsji, jej objawy, diagnozowanie i próby leczenia
- Ze względu na obiecujące wyniki terapii genowych zaburzeń widzenia barwnego koniecznie trzeba śledzić ich rozwój i mieć nadzieję, że niedługo staną się one uznaną formą leczenia tego problemu zdrowotnego
Percepcja barw to jedna z najważniejszych właściwości naszego układu wzrokowego. Proces widzenia barwnego wiąże się z procesami fizycznymi emisji światła, fizjologicznymi przewodzenia w drodze wzrokowej oraz psychicznymi w korze wzrokowej. Te ostatnie związane są z indukcją czasową i przestrzenną oraz konfrontacją bodźców wzrokowych z zapamiętanymi wcześniej przez inne zmysły wrażeniami1. Barwy dotyczą każdej dziedziny nauki i życia codziennego, począwszy od biochemii i neurobiologii, przez psychologię, aż po sztukę czy modelowanie komputerowe2. Praca przy kolorach i ich wykorzystaniu użytkowym jest trudna, ale także fascynująca, z czym spotykamy się na co dzień. Ten sam bukiet kwiatów przez każdego człowieka może być postrzegany zupełnie inaczej, a opinia o nim – oprócz oświetlenia, skojarzeń czy otoczenia – zależy właśnie od percepcji barw. Każdy zna kolor nieba, wody, trawy czy ognia, jednak jest to doświadczenie indywidualne i niemierzalne2. Odbiór barw może być bowiem bardzo różny. Szacuje się, że chociaż większość ludzi ma prawidłową percepcję kolorów, to 7,2-8,0% populacji męskiej i 0,44-0,5% populacji żeńskiej nieprawidłowo ocenia barwy (tab. 1)1,3,4. Tylko w Polsce zatem daje to statystycznie aż 1,5 mln (!) ludzi inaczej rozpoznających kolory i ponad 5 milionów (około 15% populacji, głównie kobiet5) nosicieli nieprawidłowych genów. Zaburzenia rozpoznawania barw to istotny problem społeczny. Aż 43% osób z dichromatyzmem i 29% z anomalnym trichromatyzmem potwierdziło, że problemy te wpłynęły na wybór zawodu9; 25% potwierdziło wykluczenie przez lekarzy z zawodów policjanta, żołnierza, pilota, pracownika kolei, telekomunikacji czy elektroniki. Ograniczeń wynikających z zaburzeń rozpoznawania barw jest stopniowo coraz mniej i przepisy stają się bardziej liberalne. Na przykład dla kierowców zawodowych wystarczy obecnie rozpoznawanie barw podstawowych, podczas gdy w przeszłości obowiązkowe było prawidłowe odczytywanie tablic Ishihary. W wielu jednak zawodach prawidłowe odczytywanie wszystkich barw jest konieczne dla bezpieczeństwa zarówno osób z zaburzeniami, jak i ich współpracowników oraz osób postronnych. Zaburzenia te oddziałują również na życie codzienne, na przykład przy wybieraniu dojrzałych warzyw i owoców. Pracownicy służby zdrowia inaczej oceniają zmiany skórne czy zaczerwienienia oczu. Graficy komputerowi mogą specyficznie zestawiać kolory, budząc tym zdziwienie współpracowników, powodując niepotrzebne dyskusje i konieczność modyfikowania projektów. Ze względu na istotną rolę, jaką kolory odgrywają w procesie edukacji, zaburzenia te mogą prowadzić do trudności w nauce, niosąc ze sobą także konsekwencje psychologiczne.