Nowotwory neuroendokrynne trzustki (pNEN – pancreatic neuroendocrine neoplasms) stanowią 2% wszystkich litych guzów trzustki. Chociaż uważa się, że są rzadkie, to w ostatnim 10-leciu odnotowano stopniowy wzrost częstości ich występowania¹. Nowotwory neuroendokrynne trzustki charakteryzuje znaczne zróżnicowanie kliniczne i rokownicze, zależne od wielu czynników. Do kluczowych kryteriów ich klasyfikacji należą: stopień zróżnicowania nowotworu w skali od wysokiego stopnia zróżnicowania (guz neuroendokrynny [NET – neuroendocrine tumor]) do niskiego stopnia zróżnicowania (rak neuroendokrynny [NEC – neuroendocrine carcinomas]), stopień złośliwości nowotworu oceniany na podstawie wskaźnika mitotycznego i wskaźnika proliferacji komórek nowotworowych Ki67, stadium nowotworu oceniane wg klasyfikacji TNM, ocena immunohistochemicznej ekspresji receptorów somatostatyny oraz dodatkowo markerów histologicznych i molekularnych z uwzględnieniem ekspresji genów DAXX/ATRX. Na podstawie stopnia zróżnicowania i stopnia złośliwości nowotwory pNEN można podzielić na cztery główne grupy: NET G1 (wysoki stopień zróżnicowania, Ki67 <3%), NET G2 (wysoki stopień zróżnicowania, Ki67 3-20%), NET G3 (wysoki stopień zróżnicowania, Ki67 >20%) i NEC (niski stopień zróżnicowania)². Obraz kliniczny pNEN różni się w zależności od tego, czy nowotwór jest czynny lub nieczynny, oraz od objawów towarzyszących naciekom miejscowo-regionalnym (np. żółtaczka, ból). Czynne pNEN, np. insulinoma, glukagonoma i zespół Vernera i Morrisona (VIPoma), stanowią 10-30% wszystkich pNEN i mają charakterystyczny przebieg kliniczny ze względu na wydzielanie hormonów. Nieczynne pNEN zazwyczaj nie wywołują żadnych objawów, dopóki nie zostanie osiągnięty istotny poziom obciążenia nowotworem lub do momentu przypadkowego rozpoznania nowotworu u pacjenta bezobjawowego. Wprowadzone w ostatnim czasie udoskonalenia i powszechność stosowania metod obrazowania przekrojowego i ultrasonografii endoskopowej (EUS – endoscopic ultrasound) umożliwiły wzrost wykrywalności nieczynnych pNEN o niewielkich rozmiarach³. Na podstawie analizy populacyjnej przeprowadzonej w USA oszacowano, że częstość występowania pNET o średnicy <2 cm wzrosła o 710% w ostatnich 20 latach⁴. Aktualne wytyczne konsekwentnie zalecają stosowanie resekcji chirurgicznej w przypadku pNEN o średnicy >2 cm, niskim stopniu zróżnicowania oraz w przypadku podwyższonego wskaźnika proliferacji Ki67 (G2-G3), występowania zmian obejmujących przewód trzustkowy główny lub naciekania miejscowo-regionalnego. Z drugiej strony na postępowanie w przypadku pNEN o niewielkich rozmiarach (średnica <2 cm) i niskim stopniu złośliwości (Ki67 ≤5%, G1) składają się przede wszystkim obserwacja kliniczna i radiologiczna ze względu na charakterystykę biologiczną nowotworów oraz wysokie współczynniki chorobowości i śmiertelności wśród pacjentów poddanych leczeniu operacyjnemu nowotworu trzustki. Na podstawie przeprowadzonego w ostatnim czasie badania wykazano, że współczynnik 5-letniego przeżycia u pacjentów z nieczynnym pNEN po pankreatektomii był podobny w porównaniu z pacjentami, u których zastosowano wyłącznie obserwację kliniczną^4,5. Pomimo ostatnich postępów w rozwoju technik chirurgicznych pankreatektomia niesie ze sobą znaczne ryzyko chorobowości, śmiertelności i długotrwałego upośledzenia funkcji zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczych trzustki. Chociaż w ciągu ostatnich lat zaobserwowano spadek śmiertelności wśród chorych poddanych leczeniu operacyjnemu trzustki w ośrodkach medycznych, które regularnie i w dużej liczbie przeprowadzają tego typu operacje, nadal notuje się dużą częstość powikłań operacyjnych (do 50% pacjentów poddanych pankreatektomii). Do najczęstszych zdarzeń niepożądanych w przebiegu leczenia chirurgicznego należy pooperacyjna przetoka trzustkowa, której częstość występowania wynosi 3-45% nawet w ośrodkach medycznych III stopnia referencyjności o wysokim odsetku regularnie przeprowadzanych operacji⁶. W tym kontekście metody ablacji miejscowo-regionalnej mogą w wybranych przypadkach stanowić alternatywną strategię leczenia. Pośród najczęściej badanych metod o obiecującym profilu skuteczności klinicznej znajdują się metody ablacji pod kontrolą EUS, w tym m.in. ablacja alkoholowa (EUS-EI – EUS-ethanol injection) i ablacja prądem o częstotliwości radiowej (EUS-RFA – EUS-radiofrequency ablation). Celem niniejszego artykułu jest przestawienie przeglądu aktualnych danych dotyczących leczenia miejscowo-regionalnego w kierunku pNEN pod kontrolą ultrasonografii endoskopowej.