Zgoda pacjenta jest warunkiem koniecznym podjęcia działań przez lekarza. Udzielenie jej pozwala na ingerencję w integralność fizyczną pacjenta, oczywiście w ustalonym z nim uprzednio zakresie. Działanie w granicach udzielonej zgody uchyla bezprawność działania i uniemożliwia postawienie lekarzowi zarzutu winy oraz pociągnięcie go do odpowiedzialności.

Wyrażenie zgody

Warunkiem koniecznym do tego, aby zgoda została wyrażona świadomie, jest udzielenie przez lekarza pacjentowi rzetelnej informacji dotyczącej stanu jego zdrowia. Lekarz powinien najpierw poinformować pacjenta o ujawnionych w jego przypadku problemach zdrowotnych, o rozpoznaniach i proponowanych w związku z tym metodach leczenia, a także o możliwych negatywnych konsekwencjach, wynikach leczenia oraz przewidywanych rokowaniach. Poprzez zgodę bowiem pacjent akceptuje ryzyko zabiegu i niejako przejmuje je na siebie. Należy podkreślić, że dotyczy to ryzyka jedynie zwykłych następstw związanych z udzielanym świadczeniem. Wyrażenie zgody nie oznacza w żadnym razie akceptacji niedbalstwa ze strony lekarza ani żadnej innej postaci winy (np. braku wiedzy czy potrzebnych kwalifikacji, niestaranności, nieuwagi etc.). Chory ma prawo do wyrażenia zgody bądź jej nieudzielenia, i to bez względu na zagrożenie swojego życia czy nawet zdrowia (z wyjątkiem sytuacji, w których nie jest w stanie swej woli wyrazić, o czym poniżej).

Każdy dorosły pacjent ma prawo do samostanowienia o sobie¹. Co do zasady osobą uprawnioną do udzielenia zgody jest sam zainteresowany, czyli pacjent. Pojęcie to rozumiane jest szeroko – jako każda osoba badana bądź ta, której udzielane jest jakiekolwiek świadczenie zdrowotne. Natomiast odmienne regulacje przewidział ustawodawca w przypadku pacjentów małoletnich, czyli takich, którzy nie ukończyli 18 roku życia (sami nie mogą oni w sposób prawnie skuteczny ani zgody udzielić, ani jej odmówić). Wyróżniamy wówczas dwie sytuacje: pierwsza, kiedy małoletni pacjenci działają poprzez swoich przedstawicieli, oraz druga (w przypadku starszych dzieci), kiedy pacjenci działają łącznie z nimi.