Program edukacyjny
Zastosowanie preparatów propolisu w procedurach stomatologicznych
Lek. dent. Aleksandra Hajdo1
Dr n. med. Maria Dubielecka1
Dr hab. med. Agnieszka Mielczarek2
Lek. dent. Aleksandra Hajdo
Dr n. med. Maria Dubielecka
Dr hab. med. Agnieszka Mielczarek
Naturalna substancja o dużym potencjale antybakteryjnym i przeciwinfekcyjnym – tak najkrócej można opisać działanie propolisu. W artykule autorki omawiają jego zastosowanie w różnych dziedzinach stomatologii.
Propolis ma właściwości bakteriobójcze i bakteriostatyczne. Wrażliwość na działanie kitu pszczelego wykazują szczególnie ziarenkowce Gram-dodatnie, m.in.: Staphylococcus aureus, Staphylococcus intermedius, Staphylococcus mutans, Staphylococcus epidermidis, Staphylococcus haemolyticus, Staphylococcus capitis, Streptococcus pyogenes, Streptococcus viridans, Enterococcus spp., Streptococcus pneumoniae, Streptococcus mutans, Streptococcus sobrinus, oraz Gram-ujemne pałeczek: Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Enterobacter aerogenes, Pseudomonas, Proteus vulgaris, Helicobacter pylori. Liczne doniesienia sugerują, że kit pszczeli zawierający nawet małe stężenia galanginy wykazuje działanie zarówno przeciwko gronkowcom wrażliwym na penicyliny, jak i w stosunku do szczepów MRSA. Produkty z propolisu mają również własności grzybobójcze w stosunku do: Candidia albicans, Candidia crusei i Candidia tropicalis. Na uwagę zasługuje również aktywne działanie przeciwwirusowe preparatów propolisowych. Wykazano ich skuteczność w eliminacji infekcji wywołanych wirusem grypy A i B, wirusem opryszczki typu 2, adenowirusem typu 2 oraz w leczeniu zapalenia opon mózgowych, toksoplazmozy i lambliozy.[1]
Przykładowe zastosowanie propolisu w różnych dziedzinach stomatologii
Stomatologia zachowawcza
- Leczenie nadwrażliwości (np. po zabiegu wybielania zębów; skuteczność 30-proc. roztworu etanolowego propolisu porównywalna jest z preparatem GC Tooth Mousse – następuje blokada odsłoniętych kanalików zębinowych).[2]
- Działanie zębinotwórcze (stymulacja odontoblastów do tworzenia zębiny, efektywność porównana do preparatów z Ca(OH)2 w przykryciu bezpośrednim).[3]
- Zapobieganie tworzeniu płytki nazębnej.
- Działanie przeciwpróchnicowe.
Badania wykazały, że osoby, które używają płukanek do jamy ustnej zawierających propolis, mają znacząco niższy wskaźnik płytki nazębnej niż osoby, które ich nie używają. Płytka nazębna zaczyna nadbudowywać się natychmiast po zakończeniu ostatniego oczyszczania zębów. Osad zbudowany z substancji obecnych w ślinie bogaty jest w bakterie inicjujące proces próchnicotwórczy. Bakterie próchnicotwórcze to Streptococcus muntans oraz Lactobacillus.
Używanie produktów zawierających propolis w codziennej higienie jamy ustnej zmniejsza syntezę enzymów produkowanych przez te bakterie do tworzenia polimerów cukrów odpowiedzialnych za tworzenie próchnicy.
Periodontologia
- Działanie antybakteryjne na patologiczną florę.
- Przyśpieszenie gojenia powstałych ran.
- Hamowanie procesu zapalnego przy systematycznym stosowaniu preparatów z propolisem.
- Działanie przeciwgrzybicze.
Skład propolisu
Propolis składa się w 50 proc. z substancji żywiczych, w 30 proc. z wosku pszczelego, w 10 proc. z substancji lotnych, w 5 proc. z pyłku kwiatowego i w 5 proc. z domieszek mechanicznych. Procentowość poszczególnych składników zmienia się w zależności od rejonu geograficznego, w którym propolis jest tworzony. Polski propolis pochodzi przede wszystkim z pączków liściowych topoli czarnej ( Populus nigra ). Mimo zróżnicowanego składu aktywność biologiczna propolisu w odniesieniu do żywych organizmów jest porównywalna. Zawiera on ponad 180 składników, w tym: terpeny, flawony, kwasy organiczne, substancje lipidowo-białkowe, ok. 0,8 proc. biopierwiastków – wapń, mangan, magnez, cynk, cynę, miedź, krzem, żelazo, glin, srebro, sód, potas, chrom, stront, bar, kadm, wanad, tytan oraz witaminy – prowitaminę A, witaminę B 1 , B 2 , B 5 , B 6 , C, D i E.[4]
Do najcenniejszych składników propolisu zalicza się flawonoidy, estry aromatyczne (ester benzylowy kwasu p-kumarowego, ester pentenylowy i fenetylowy kwasu kawowego, kwas cynamonowy i jego estry) oraz terpeny. Flawonoidy (średnia zawartość ok. 7,7 proc.), zaliczane do naturalnych przeciwutleniaczy, mają działanie przeciwnowotworowe i przeciwzapalne. Hamują syntezę leukotrienu B4 (LTB 4) i prostaglandyny (PGE 2) oraz silnie hamują migrację leukocytów, przez co zmniejszają m.in. odczyn zapalny. Dodatkowo uszczelniają naczynia krwionośne. Flawonoid pinocembryna wykazuje aktywność przeciwbakteryjną, przeciwgrzybiczą i znajduje zastosowanie jako miejscowy środek znieczulający. Galangina natomiast działa przeciwbakteryjnie, antymutagennie, antyoksydacyjnie, a przede wszystkim antygenotoksycznie jako silny środek chemoprotekcyjny przeciw nowotworom. W propolisie najliczniej występują flawony – tektochryzyna i chryzyna oraz flawanony – pinostrobina.[5] Jeden z flawonów, akacetyna, ma właściwości przeciwzapalne. Ponadto ostatnio zaobserwowano, że może działać jako inhibitor enzymów obecnych w cytochromie P450. Enzymy cytochromu P450 mają zdolność metabolizowania: wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, hormonów steroidowych, prostaglandyn, leukotrienów. Podejrzewa się, że te enzymy odgrywają ważną rolę w występowaniu niektórych typów nowotworów.
Estry aromatyczne (ester fenetylowy kwasu kawowego, kwas kawowy, naryngenina i kwercetyna) wykazują działanie przeciwbakteryjne. Badania wykazały, że estry blokują ruch rzęsek bakterii, głównie z grupy drobnoustrojów Gram-ujemnych. Dodatkowo wywołują zaburzenia w przepuszczalności jonów metali przez bakteryjne błony cytoplazmatyczne, co powoduje hamowanie ich funkcji życiowych. Bakteriobójcze działanie wyciągu z propolisu umożliwia również obecność pinostrobiny, apigeniny, myrycetyny, luteoliny, estru etylowego kwasu kawowego, pinocembryny oraz kwasu galusowego.[6,7]
Badania przeprowadzone przez naukowców w Brazylii na pacjentach, którzy zgłosili się z problemami kamienia nazębnego, zapaleniem dziąseł, krwawieniem, recesją dziąseł, tworzeniem się ropy, polegały na codziennym zastosowaniu pasty do zębów zawierającej propolis oraz płukanki z propolisem. Dodatkowo w miejscach, w których dokonano irygacji kieszonek dziąsłowych 10-proc. roztworem brazylijskiego propolisu, odnotowano 95-proc. spadek stanu zapalnego dziąseł. Autorzy badania polecają zastosowanie propolisu w leczeniu chorób przyzębia wraz ze standardowym leczeniem.[3]
Badania Mamani dotyczące porównania in vitro aktywności przeciwgrzybiczej ekstraktu etanolowego propolisu peruwiańskiego z nystatyną na Candida albicans w ostrej kandydozie rzekomobłoniastej wykazały, że zarówno nystatyna, jak i 20-proc. ekstrakt etanolowy propolisu przejawiają podobny efekt przeciwgrzybiczy na wyizolowane Candida albicans.
Chirurgia stomatologiczna
- Leczenie suchego zębodołu. Osobom zgłaszającym się do gabinetu stomatologicznego z powodu suchego zębodołu wykonuje się następującą procedurę:
1. przepłukuje się zębodół roztworem soli fizjologicznej,
2. następnie wypełnia setonem nasączonym 5-proc. roztworem EEP (etanolowym ekstraktem propolisowym).
U większości osób już po godzinie po aplikacji leku mijają dolegliwości bólowe, natomiast po 24 godzinach widać pierwsze oznaki gojenia się ubytku po usuniętym zębie.