MTS: Czy lekarz samą informacją udzieloną pacjentowi może wywołać efekt placebo w postaci zmniejszenia bólu?

Dr hab. Przemysław Bąbel: Oczywiście. Tak zwana informacja wywołująca oczekiwania jest jedną z technik uzyskiwania efektu placebo.

W praktyce działa to tak: lekarz podaje sól fizjologiczną, tabletkę lub smaruje żelem odpowiednie miejsce, informując pacjenta, że to skutecznie zwalcza ból. Pacjenta rzeczywiście boli mniej, niż gdyby lekarz tego nie zrobił.

Informację wywołującą oczekiwania można połączyć z innymi technikami powodowania efektu placebo.

MTS: Jakimi?

P.B.: Na przykład z warunkowaniem klasycznym, czyli wykorzystaniem zdobytych wcześniej doświadczeń. Kiedy podczas kolejnych wizyt pacjent otrzyma skuteczne środki przeciwbólowe, to gdy na następnej poda się mu tylko placebo, jest duża szansa, że zadziała ono w podobny sposób jak wcześniej środki przeciwbólowe. Szacuje się, że w tym wypadku skuteczność placebo wynosi ok. 55 proc. działania pierwotnie użytego leku aktywnego. Czyli im skuteczniejszy był podawany wcześniej lek, tym większy efekt placebo. Jeśli przedtem podawaliśmy morfinę, efekt przeciwbólowy będzie silniejszy, niż gdy stosowaliśmy paracetamol.

Trzeba jednak uważać, bo wcześniejsze doświadczenia chorego mogły być negatywne, ponieważ np. środki przeciwbólowe mu nie pomogły i odczuwał niezmieniony lub nawet silniejszy ból. W takim wypadku uzyskamy efekt odwrotny, czyli nocebo – zastosowana pod pozorem leków substancja obojętna spowoduje wręcz nasilenie bólu.

MTS: Jeśli pacjent zawsze miał zapewnione znieczulenie, to za kolejnym razem można całkiem z tego zrezygnować, a on nie zauważy różnicy?

P.B.: Jeśli zawsze zapewnialiśmy zastrzyk przeciwbólowy, to gdy podamy zastrzyk z soli fizjologicznej lub mniejszą dawkę leku, powinien wystąpić efekt placebo.

Jednak jeśli pacjent doświadcza bólu w gabinecie, rośnie prawdopodobieństwo, że będzie go odczuwał następnym razem, nawet przy niebolesnych zabiegach.

MTS: Jakimi innymi technikami można uzyskać efekt placebo w zwalczaniu bólu?

P.B.: Kolejny sposób to obniżanie lęku. Lęk i ból idą w parze. Nie jest jasne, co jest skutkiem, a co przyczyną, ale faktem jest, że im lęk jest wyższy, tym silniej działa placebo, gdyż podanie go zmniejsza lęk i ból. Innymi słowy, warunkiem wystąpienia efektu placebo jest pewien wyjściowy poziom lęku.

MTS: Jak obniżyć lęk pacjenta, oprócz stosowania słownych zapewnień, że nie będzie bolało?

P.B.: Poziom lęku może się zmieniać zarówno pod wpływem wspomnianych już informacji i wcześniejszego doświadczenia, jak i pod wpływem obserwacji innych osób. Kiedy pacjent czekający pod gabinetem słyszy, że w środku ktoś krzyczy albo widzi, że wyc...