dr n. med. Joanna Kunert

Gdy analizujemy przyczyny zgłaszania się pacjentów do gabinetu stomatologicznego, okazuje się, że osoby z zaburzeniami rozwojowymi zębów stanowią niewielki odsetek. W codziennej praktyce stomatologicznej zabiegami wykonywanymi najczęściej są: leczenie próchnicy zębów, podstawowe zabiegi z zakresu periodontologii, chirurgii i protetyki. Natomiast przygotowanie kompleksowego planu leczenia dla osób, u których występują anomalie zębowe, jest zawsze trudnym zadaniem. W tej grupie pacjentów należy rozważać zagadnienie wielokierunkowo, ponieważ często współistnieją różne patologie: wady zgryzu, problemy estetyczne oraz funkcjonalne narządu żucia. Należy również mieć na uwadze, że nieprawidłowości zębowe mogą prowadzić do występowania innych patologii w jamie ustnej, np. miejscowych zaburzeń przyzębia. Dokładna diagnostyka i dobór odpowiedniej metody leczenia często wymagają wieloetapowego, multidyscyplinarnego postępowania.

Rozwojowe zaburzenia zębowe stanowią ważną kategorię w symptomatologii stomatologicznej. Ich występowanie oraz stopień ekspresji w różnych populacjach dostarczają istotnych danych do badań genetycznych. Anomalie zębowe w zakresie liczby, kształtu, struktury oraz położenia mogą powodować deformacje łuku zębowego, zaburzenia okluzji i często stanowią wyzwanie w sytuacji planowania leczenia ortodontycznego. Etiologia tego rodzaju zaburzeń w wielu przypadkach jest związana z czynnikami genetycznymi, czego dowodem jest rodzinne występowanie niektórych patologii rozwojowych lub u bliźniąt monozygotycznych. Wśród czynników etiologicznych wymienia się uwarunkowania ogólne lub miejscowe występujące w życiu płodowym bądź okresie rozwojowym uzębienia. Niektórzy badacze podkreślają także rolę czynników środowiskowych. Anomalie mogą dotyczyć pojedynczego zęba albo wielu zębów, a także współtowarzyszyć chorobom układowym lub zespołom genetycznym. Jedna nieprawidłowość zębowa lub kilka z nich mogą występować u tego samego pacjenta. Niektóre z nieprawidłowości bywają ze sobą skorelowane, np. pewni badacze stwierdzili, że u 34 proc. osób posiadających boczne siekacze górne w kształcie stożka występuje również podniebiennie przemieszczony kieł.

Analizując zaburzenia rozwojowe zębów pod względem statystycznym widzimy, że w wielu badaniach odsetek ten wynosi 25-35 proc., w zależności od rasy i rejonu geograficznego. Najczęściej, pod każdą szerokością geograficzną, występują nieprawidłowości związane z zębami mądrości. Są to zęby zatrzymane lub nieprawidłowo położone. Drugą co do częstości występowania anomalią są zatrzymane kły – około 3 proc. Ciekawy wydaje się fakt, że w populacji japońskiej retencja kłów jest patologią występującą najrzadziej w populacji światowej. Zatrzymane kły zdecydowanie częściej występują w szczęce niż w żuchwie. Wyjątkowo zęby przedtrzonowe również mogą być dotknięte tą anomalią (ryc. 1).

Ryc. 1. Zatrzymany ząb przedtrzonowy w żuchwie po stronie lewej – rzadko spotykana anomalia.

Zęby nadliczbowe lub dodatkowe występują z częstością 1-3 proc. w uzębieniu stałym, ale mogą dotyczyć również uzębienia mlecznego. Jedną z najczęstszych form zębów nadliczbowych jest mesiodens – ząb pośrodkowy, występujący, jak sama nazwa wskazuje, w linii pośrodkowej pomiędzy siekaczami w szczęce, w wyjątkowych przypadkach w żuchwie.

Zaburzenia dotyczące budowy zębów najczęściej dotyczą siekaczy bocznych w szczęce, które mogą przybierać postać stożkowatą i zazwyczaj stanowią problem natury estetycznej. Odbudowa materiałem kompozytowym lub rekonstrukcja protetyczna pozwala uzyskać zadowalające efekty.

Większość rozwojowych zaburzeń zębów związana jest z czynnikami genetycznymi. Warto jednak pamiętać, że dilaceracja, anomalia polegająca na zakrzywieniu korony zęba w stosunku do korzenia, jest często konsekwencją urazu zęba mlecznego, najczęściej siekacza. Wczesna diagnostyka i wdrożenie odpowiedniego leczenia pozwalają na prawidłowy rozwój tkanki kostnej wyrostka zębodołowego oraz uzyskanie zadowalającego efektu estetycznego.

Większość nieprawidłowości zębowych jest diagnozowana przypadkowo, na podstawie zdjęcia pantomograficznego, a zaplanowanie optymalnej metody leczenia zawsze staje się wyzwaniem dla stomatologa. Zatrzymane lub nieprawidłowo położone zęby mądrości występują często i zazwyczaj podejmowane jest leczenie chirurgiczne. Natomiast w przypadku zębów zlanych, zrośniętych, bliźniaczych, dodatkowych, które stanowią problem funkcjonalny i estetyczny, metoda leczenia jest uzależniona od wielu czynników i stanowi połączenie leczenia chirurgicznego, ortodontycznego i czasem periodontologicznego. Dla podjęcia najkorzystniejszej i obarczonej najmniejszym ryzykiem metody leczenia konieczne jest wykonanie badania tomograficznego, które pozwoli dokładnie ocenić warunki anatomiczne i dobrać odpowiedni sposób postępowania.

Tym z państwa, którzy chcieliby odświeżyć wiedzę dotyczącą nieprawidłowości zębowych, polecam nasz program edukacyjny, a wprowadzeniem w temat niech będzie artykuł „Zęby dwoiste – sposoby postępowania na podstawie przeglądu piśmiennictwa” autorstwa dr n. med. Anny Jarząbek, dr n. med. Karoliny Węsierskiej i dr n. med. Magdaleny Gońdy-Domin z Samodzielnej Pracowni Stomatologii Dziecięcej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie.