Leczenie

Prowadzenie skutecznego leczenia miejscowego zmian nadżerkowo-wrzodziejących w jamie ustnej jest ważnym elementem postępowania terapeutycznego w przebiegu zarówno ostrej, jak i przewlekłej infekcji wirusowej. Ma ono na celu zmniejszenie dolegliwości bólowych, przyspieszenie gojenia, redukcję ryzyka infekcji oportunistycznych, umożliwienie prawidłowego odżywiania się oraz przeprowadzania zabiegów higienicznych w jamie ustnej, a więc postępowanie to poprawia dobrostan chorego. Leczenie należy rozpocząć od doprowadzenia jamy ustnej do właściwego stanu higienicznego, w zależności od indywidualnych uwarunkowań klinicznych, usunięcia ewentualnie występujących czynników drażniących, zlecenia łagodnej, ale jednocześnie pełnowartościowej diety oraz prowadzenia prawidłowych czynności higienicznych w domu przez pacjenta. W celu zmniejszenia dolegliwości bólowych oraz przyspieszenia gojenia się wykwitów należy wdrożyć farmakoterapię miejscową. Powinna ona obejmować preparat lub preparaty o działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym, antyseptycznym i powlekającym, tak aby stężenie substancji czynnych w okolicy zmiany było jak najdłuższe, a równocześnie została zapewniona izolacja wykwitów od środowiska jamy ustnej. Konsystencja preparatu i jego zdolność do trzymania się zmienionej tkanki są bardzo ważne. Składniki takie jak poliwinylopirolidon (PVP − polyvinylpyrrolidone) lub kwas hialuronowy tworzą stabilną warstwę na powierzchni uszkodzonego obszaru błony śluzowej jamy ustnej, która ułatwia ich miejscowe utrzymanie. Warstwa ta pełni funkcję bariery mechanicznej dla zakończeń nerwowych i chroni w ten sposób przed bólem spowodowanym częstym drażnieniem zmiany (czynność mowy, przyjmowanie pokarmów, ruchy mimiczne twarzy lub czynność oczyszczająca języka). Dodatkowo PVP może być uzupełniany substancjami przyspieszającymi gojenie, takimi jak np. kwas hialuronowy, co naturalnie wspiera procesy regeneracji. Preparaty steroidowe oraz zawierające witaminę A są często niezbędne do skutecznego leczenia zmian występujących w jamie ustnej, jednak powinny być stosowane wyłącznie miejscowo, pod ścisłym nadzorem lekarza stomatologa, przez ściśle ustalony czas. Należy unikać niekontrolowanego i rozciągniętego w czasie stosowania preparatów zawierających alkohol, enzymy proteolityczne lub pochodne kwasu acetylosalicylowego, ponieważ mogą one utrudniać gojenie się wykwitów o charakterze nadżerek lub owrzodzeń. Natomiast u dzieci zaleca się unikanie stosowania preparatów zawierających pochodne kwasu p-hydroksybenzoesowego oraz acetanilidu.

Regularnie przeprowadzane zabiegi higieniczne w jamie ustnej stanowią kluczowy element profilaktyki chorób dziąseł, przyzębia oraz błony śluzowej jamy ustnej. Za pomocą nowoczesnych środków, takich jak płyny do płukania, pasty do zębów, szczoteczki do zębów i szczoteczki do czyszczenia przestrzeni międzyzębowych, można skutecznie ograniczyć ryzyko rozszerzania się stanu zapalnego przyzębia, związanej z nim preaktywacji zapalnej organizmu oraz powikłań bakteryjnych lub grzybiczych. Powinny być stosowane właściwe pasty do zębów, dobierane do indywidualnych potrzeb profilaktycznych lub zdrowotnych leczonych osób oraz ich wieku. Zgodnie z przyjętymi standardami w profilaktyce stomatologicznej należy przeprowadzać czynności higieniczne w jamie ustnej 2 razy dziennie, po posiłkach oraz unikać ultramiękkich szczoteczek, ograniczając ich używanie wyłącznie do czasu występowania ostrych stanów zapalnych lub po zabiegach chirurgicznych. Zaleca się codzienne używanie preparatów do płukania jamy ustnej, z zawartością takich substancji czynnych jak np. roślinne olejki eteryczne, chlorek cetylopirydyny lub stabilizowane związki fluoru i cyny, jeszcze przed szczotkowaniem zębów, bezpośrednio po wypłukaniu jamy ustnej wodą. Składniki te działają przed szczotkowaniem, zmiękczając bakteryjny biofilm nazębny na trudno dostępnych powierzchniach zębów, koron i łączników protetycznych oraz na elementach aparatów ortodontycznych. Preparaty te również mają właściwości antyseptyczne i remineralizujące. Nie zaleca się codziennego stosowania środków z zawartością alkoholu lub z silnym stężeniem chloroheksydyny (0,1% i więcej). Szczotkowanie w przypadku szczoteczek manualnych oraz sonicznych powinno trwać co najmniej 3 minuty, a w przypadku szczoteczek pulsacyjno-rotacyjno-oscylujących (3D) czas ten skraca się do 2 minut. Szczotkowanie ręczne lub soniczne, aby było skuteczne, powinno polegać na przyłożeniu szczoteczki pod kątem ok. 45° pomiędzy dziąsłem a koroną zębów i następnie wykonaniu delikatnego ruchu wymiatająco-obrotowego w kierunku korony zęba (metoda roll). Wymiatanie takie jest najbardziej skuteczne w usuwaniu biofilmu nazębnego. Natomiast przy stosowaniu szczoteczek elektrycznych 3D należy przyłożyć główkę roboczą szczoteczki do powierzchni korony, nie wykonując żadnego ruchu przez 2-3 sekundy. Przestrzenie międzyzębowe trzeba oczyszczać szczoteczkami przeznaczonymi do tych obszarów, a trudno dostępne miejsca nićmi dentystycznymi. W przypadku obecności uzupełnień protetycznych stałych wskazane jest korzystanie z nici typu super floss, która jest wzbogacona o usztywniony element wprowadzający oraz o gąbkę czyszczącą. Irygatory stanowią znaczne ułatwienie w utrzymaniu odpowiedniej higieny jamy ustnej u osób użytkujących aparaty ortodontyczne stałe, stałe uzupełnienia protetyczne lub u osób z zaawansowaną chorobą przyzębia. Precyzyjnie skierowany strumień wody lub roztworu wody oraz środka antyseptycznego do trudno dostępnych miejsc usuwa resztki pokarmowe i powierzchowne warstwy biofilmu nazębnego. Należy jednak pamiętać, że używanie irygatora, podobnie jak płukanie jamy ustnej preparatami do wspomagania higieny jamy ustnej, nie jest w stanie zastąpić mechanicznego usuwania biofilmu nazębnego lub biofilmu protez oraz aparatów ortodontycznych za pomocą szczoteczek do zębów.

Powierzchnie międzyzębowe powinny być oczyszczane szczoteczkami przeznaczonymi do higieny tych obszarów, a w przypadku braku takiej możliwości związanej z silnym przyleganiem zębów do siebie czy wręcz nachodzeniem ich na siebie – za pomocą nitek lub taśm dentystycznych, z zachowaniem szczególnej ostrożności w celu zapewnienia atraumatycznego przeprowadzania domowych zabiegów higienicznych w jamie ustnej. Szczotkowanie uzupełnień protetycznych ruchomych oraz aparatów ortodontycznych należy przeprowadzać z wykorzystaniem specjalnych szczoteczek i past przeznaczonych do protez, mydła lub płynu do mycia naczyń. W przypadku wszczepów dentystycznych (implantów) oczyszczanie ich powierzchni trzeba przeprowadzać po każdym posiłku. Przy ostrych stanach zapalnych w jamie ustnej oraz towarzyszących im silnych dolegliwościach bólowych zabiegi higieniczne powinny się odbywać za pomocą jałowych gazików, zwilżonych w roztworze łagodnego antyseptyku (np. chloroheksydyny, roślinnych olejków eterycznych, neomycyny, metronidazolu, chlorowodorku cetylopirydyny) i polegać na delikatnym oczyszczaniu w kierunku od dziąsła do korony zęba. W przypadku stwierdzenia zmian błony śluzowej jamy ustnej występujących w infekcji COVID-19, niezależnie od podjętych działań diagnostycznych, leczniczych i profilaktycznych, należy przeprowadzić również działania edukacyjne w celu uniknięcia ewentualnej karcynofobii leczonych osób.

Podsumowanie

Obecność zmian w jamie ustnej była rejestrowana u osób w trakcie przebiegu COVID-19, od 6 do 12 miesięcy po przejściu infekcji, ale także u osób po szczepieniu przeciw SARS-CoV-2, które nie przechodziły infekcji tym wirusem.

Leczenie zmian nadżerkowo-wrzodziejących w jamie ustnej należy rozpocząć od wdrożenia prawidłowej i indywidualnie dobranej higieny jamy ustnej oraz leczenia miejscowego prowadzącego do zmniejszenia dolegliwości bólowych i przyspieszenia gojenia się wykwitów.

Od stanu higieny jamy ustnej uzależnione jest nie tylko nasilenie objawów miejscowych występujących w jamie ustnej związanych z COVID-19, ale również zintensyfikowanie objawów ogólnoustrojowych, takich jak częstsze zgony, przyjęcia na oddziały intensywnej opieki medycznej, potrzeba wentylacji wspomaganej oraz zwiększone stężenia białych krwinek, D-dimerów i białka C-reaktywnego we krwi obwodowej.