dr hab. n. med., dr n. hum. Sebastian Kłosek, prof. UM w Łodzi

Statystyki bezlitośnie przemawiają za tym, że społeczeństwa się starzeją. Według aktualnych prognoz Głównego Urzędu Statystycznego liczba ludności w wieku 60 lat i więcej w Polsce w roku 2030 ma wzrosnąć do poziomu 10,8 mln, a w roku 2040 osiągnie wartość 12,3 mln. W 2050 r. przy ogólnym spadku liczby ludności w Polsce o prawie 5 mln będziemy świadkami jeszcze bardziej drastycznego wzrostu liczby ludności w tej grupie wiekowej, która osiągnie wartość 13,7 mln. Osoby te będą stanowiły mniej więcej 40,4% całej ludności Polski. Dlatego już teraz warto przemyśleć strategie funkcjonowania w tych zmienionych warunkach.

Wspomniane zmiany demograficzne wiążą się z coraz liczniejszą grupą pacjentów cierpiących na choroby związane z wiekiem, wymagających tym samym wsparcia i opieki. Starzenie się jest procesem postępującym i nieodwracalnym, prowadzącym do zaistnienia złożonych potrzeb w zakresie zdrowia fizycznego, ale także psychicznego. Współczesna medycyna, a tym samym stomatologia, stanie przed wieloma problemami związanymi z leczeniem pacjentów w podeszłym wieku. Wstępem do namysłu nad tą kwestią niech będzie artykuł opublikowany w bieżącym numerze Stomatologii po Dyplomie, pt. „Dbałość o uzębienie i higienę jamy ustnej osób starszych”. Autorzy omawiają zmiany w jamie ustnej zachodzące z wiekiem, które są wynikiem fizjologicznych przemian, a także odnoszą się do najczęstszych procesów patologicznych w grupie osób starszych. Wiele uwagi poświęcają profilaktyce chorób jamy ustnej u osób w wieku podeszłym, wskazując na konieczność odpowiedniego doboru jej narzędzi i metod w zależności od ich specjalnych potrzeb. Warto podkreślić, że również do stomatologii wchodzą nowe technologie oparte na sztucznej inteligencji, w tym też takie, które pozwalają osobom starszym trenować pamięć dotyczącą swojego zdrowia oraz rozpoznawać i komunikować swoje zdrowotne potrzeby.

Szczególnie istotne jest podkreślenie konieczności zwrócenia większej uwagi na edukację nie tylko samych seniorów w zakresie dbania o zdrowie jamy ustnej, ale także szkolenie opiekunów do udzielania realnej pomocy i rozumienia ich potrzeb. Wybitnie istotne jest również kształcenie lekarzy w zakresie empatycznej opieki nad pacjentem w podeszłym wieku. Z psychologicznego punktu widzenia takie wsparcie społeczne jest niezwykłym zasobem, który może otrzymać osoba starsza, bowiem pacjent przede wszystkim chce być otoczony opieką i móc bez wstydu poprosić o pomoc. Potrzeby te wpisują się w biopsychospołeczny model zdrowia, w którym aspekty biologiczne (np. genetyka, wiek, sprawność fizyczna), psychologiczne (np. osobowość, inteligencja emocjonalna, samoocena) i społeczne (np. rodzina, edukacja, otoczenie) determinują ostatecznie poczucie zdrowia. Badania pokazują, że osoby mające wsparcie rzadziej chorują i dłużej żyją niż osoby samotne, a takie czynniki psychologiczne jak negatywne emocje, poczucie braku kontroli bądź przewlekły stres mogą nasilać przebieg choroby i osłabiać radzenie sobie z nią. W tym modelu zarówno pacjent, jak i lekarz są ważni. Niekiedy sami sobie nie uświadamiamy, jak bardzo nasze zachowanie i podejście do pacjenta wpływa na niego. W takich kontaktach nie wystarczają tylko kompetencje twarde, czyli wiedza i warsztat, ale potrzebne są też kompetencje miękkie, zwane również umiejętnościami mocy, które wpływają na skuteczność naszych działań, np. na efektywność przestrzegania zaleceń czy zwiększenie poziomu zaufania, przekładające się na satysfakcję ze współpracy z lekarzem. I właśnie ten aspekt satysfakcji ma duże znaczenie w pracy z pacjentami starszymi, bowiem lekarz lub lekarz stomatolog, który nie przykłada się do rozwoju relacji z pacjentem, nie udziela mu informacji, nie pozwala zadawać mu pytań bądź nie próbuje zrozumieć jego problemów, zaczyna się jawić pacjentowi jako stresor środowiskowy, powodujący, że pacjent się zamyka na współpracę, a z czasem nawet destabilizuje. Pozwólmy zatem pacjentom pytać – informacja buduje wzajemne zaufanie i poczucie chorego, że jest on ważny dla lekarza. To przede wszystkim lęk przed chorobą lub zabiegiem stomatologicznym rodzi potrzebę bycia wziętym pod opiekę, co wynika z potrzeby bezpieczeństwa, a zwłaszcza u osób starszych jest ona trudna do zrealizowania bez wzajemnego zaufania.

Podobnie działa na pacjentów wyczerpany lekarz, ponieważ nie wzbudza zaufania zgodnie z zasadą, że „aby pomagać innym, trzeba najpierw zadbać o siebie”. Zatem dbajmy również o nas samych, bo jest to także wizerunkowa inwestycja w naszą pracę. Świadome przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu, polegające na budowaniu własnych zasobów, rozwijaniu adaptacyjnych sposobów radzenia sobie ze stresem, podnoszeniu kwalifikacji, korzystaniu ze wsparcia społecznego, dbałości o harmonijny styl życia oraz wczesnym rozpoznawaniu objawów przeciążenia stresem, to jednocześnie inwestycja w lepszą opiekę nad pacjentem w ogóle. Zintegrowane podejście do zdrowia pacjentów starszych oznacza zatem nie tylko budowanie interdyscyplinarnych zespołów specjalistów medycznych, ale także angażowanie w tę relację zasobów odnoszących się do zrozumienia, empatii i radości.

Zapraszam do lektury całego numeru Stomatologii po Dyplomie i jednocześnie, korzystając z okazji, składam Państwu najlepsze życzenia noworoczne, życząc kolejnego satysfakcjonującego roku pracy z pacjentami oraz postępów w dbaniu o siebie i własne poczucie szczęścia.