Definicja

Parasomnie to niepożądane doznania, zachowania lub złożone ruchy ciała, które występują w trakcie zasypiania, snu lub wybudzeń. Epizodom tym mogą towarzyszyć: wzbudzenie wegetatywne, złożona aktywność, sny, uczucia. Ze względu na specyfikę mogą one zaburzać długość i jakość snu, powodować sytuacje zagrażające pacjentowi lub jego otoczeniu, być przyczyną urazów bądź problemów psychologicznych pacjenta i jego rodziny. Nieleczone mogą w dłuższej perspektywie prowadzić u dziecka do poczucia wstydu, zażenowania, lęku, obawy przed spaniem w nowych miejscach, aktywnością rówieśniczą, np. wyjazdami szkolnymi, spaniem poza domem.

Etiopatogeneza

Nie stwierdzono, by parasomnie miały strukturalne podłoże neurologiczne, choć typowe jest występowanie rodzinne zaburzeń. Obserwuje się nieprawidłowości czynnościowe, w których dochodzi do rozszczepienia poziomu wzbudzenia poszczególnych fragmentów mózgu. Rozszczepienie pomiędzy różnymi stanami świadomości nie jest nietypowe dla świata zwierząt. Na przykład dla ssaków morskich charakterystyczny jest sen jednopółkulowy, co pozwala na utrzymywanie się na powierzchni oraz monitorowanie otoczenia pod kątem zagrożeń. Sen obupółkulowy jest charakterystyczny dla zwierząt lądowych, choć niektóre gatunki potrafią oddzielić sen od napięcia mięśniowego, np. żyrafa śpi w pozycji stojącej.

W parasomniach w wyniku zaburzeń funkcjonalnych tylko część mózgu pozostaje uśpiona, a obszary odpowiadające za hamowanie reakcji autonomicznych i pracy mięśni szkieletowych aktywują się, co prowadzi do występowania zdarzeń nocnych. Często dochodzi do aktywacji najbardziej pierwotnych reakcji, takich jak głód, strach i agresja.

Zwykle parasomnie nie wynikają z zaburzeń psychicznych (choć mogą im towarzyszyć). Jeśli jednak są bardzo częste, mają późny początek lub pojawiają się wkrótce po traumatycznych przeżyciach, należy rozważyć podłoże psychopatologiczne.

Podział

Parasomnie dzieli się ze względu na fazę snu, w której występują (ryc. 1):

• sen NREM
  • somnambulizm (sennowłóctwo)
  • lęki nocne
  • wybudzenia z dezorientacją
  • zaburzenia jedzenia podczas snu
• sen REM
  • koszmary
  • nawracający izolowany paraliż przysenny
  • zaburzenia zachowania w czasie snu
• obie fazy snu i/lub nie sprecyzowane
  • halucynacje związane ze snem
  • moczenie nocne
  • parasomnie związane z zaburzeniami somatycznymi
  • parasomnie związane z przyjmowanymi lekami lub substancjami.

Przeważająca część parasomnii jest charakterystyczna dla wieku dziecięcego, w okresie dojrzewania zaburzenia znacznie się zmniejszają lub całkowicie ustępują.