Definicja

Zaburzenia rytmu snu i czuwania polegają na desynchronizacji rytmu okołodobowego z wymaganymi przez pacjenta i/lub otoczenie porami snu i czuwania. Bez ingerencji z zewnątrz długość i jakość snu pacjenta pozostają adekwatne do wieku i płci, przesunięciu ulega pora snu i/lub dochodzi do podziału epizodów snu na krótsze, np. obejmujące 1–2 cykle.

Nieleczone zaburzenia rytmu snu i czuwania istotnie upośledzają funkcjonowanie pacjenta, mogą prowadzić do bezsenności, nadmiernej senności w ciągu dnia lub obu, wpływają negatywnie na aktywność, relacje rówieśnicze, wyniki szkolne, zaburzają życie rodziny pacjenta.

Klasyfikacja

Diagnoza zaburzeń rytmu okołodobowego wymaga stwierdzenia przewlekłego lub nawracającego charakteru objawów (co najmniej 3 miesiące, kryterium B wg ICSD-III) sugerującego niedostosowanie wewnętrznego rytmu okołodobowego pacjenta do oczekiwanych pór snu i czuwania. Pacjent lub opiekunowie zgłaszają bezsenność, nadmierną senność w ciągu dnia lub oba te objawy jednocześnie, a ich nasilenie prowadzi do zaburzeń funkcjonowania w istotnych dla pacjenta i rodziny obszarach (szkoła, dom, zdrowie psychiczne, sprawność fizyczna). Problemów ze snem nie można lepiej wyjaśnić innym zaburzeniem snu lub chorobą somatyczną, neurologiczną czy psychiczną (kryterium E). Jeśli jednak pacjent może spać zgodnie z własnym cyklem okołodobowym, jakość i długość snu w ciągu 24 godzin są adekwatne do wieku (kryterium C). Do stwierdzenia zaburzeń rytmu snu i czuwania wymagany jest 7–14-dniowy zapis w dzienniczku snu i/lub 7–14-dniowe badanie aktygrafem (w przypadku rytmu swobodnie biegnącego zapis powinien obejmować ponad 14 dni).

W populacji pediatrycznej w zależności od kierunku przesunięcia pór snu i czuwania (kryterium A) wyróżnia się:

• zespół opóźnionej fazy zasypiania
• zespół przyspieszonej fazy zasypiania
• nieregularny rytm snu i czuwania
• rytm swobodnie biegnący.

Przyjmuje się, że problem zaburzeń snu związanych z pracą zmianową u dzieci nie występuje. Natomiast nieznany jest wpływ wieku i etapu rozwojowego pacjenta na występowanie zaburzeń typu jet-lag (związanych ze zmianą stref czasowych).

Etiologia

Rytm okołodobowy można porównać do wewnętrznego zegara, który kontroluje przebieg wielu procesów fizjologicznych, takich jak sen, głód, wydzielanie hormonów, temperatura ciała, ciśnienie krwi, a nawet liczba leukocytów we krwi. Przeciętna długość rytmu okołodobowego zdrowej osoby wynosi w przybliżeniu 24 godziny z tendencją u 3/4 populacji do wydłużenia o kilkanaście minut i u 1/4 populacji do skrócenia. Za regulację procesów okołodobowych odpowiada jądro nadskrzyżowaniowe znajdujące się w podwzgórzu, wrażliwe na zmiany oświetlenia i stężenia melatoniny.