Wstęp

Sen jest niezbędną potrzebą człowieka, a jego zaburzenia negatywnie wpływają na zdrowie i jakość życia pacjenta. Często nie pytamy rodziców o przebieg snu dzieci, a jeżeli rodzice sami zgłoszą się z problemem zaburzeń snu dziecka, a nasza diagnostyka nie wykaże nieprawidłowości, rozkładamy bezradnie ręce.

Nauka nie potrafi jeszcze do końca wytłumaczyć znaczenia snu, jego fizjologii i patofizjologii oraz konsekwencji jego zaburzeń. Zjawisko snu jest intensywnie badane, w tym również w populacji pediatrycznej, ale z racji jego istoty, braku lub niedoskonałości dostępnych obiektywnych narzędzi diagnostycznych, wciąż pozostaje wiele pytań i niejasności.

Chciałybyśmy przedstawić obecny stan wiedzy na temat snu dzieci, jego zaburzeń oraz diagnostyki i postępowania, z uwzględnieniem poszczególnych grup wiekowych.

Fizjologia snu

Sen jest odwracalnym stanem zachowania, polegającym na zmniejszonej odpowiedzi i interakcji na bodźce ze środowiska. Ze względu na czynność bioelektryczną mózgu jest stanem aktywnym, składającym się z dwóch odmiennych faz (snu REM i snu NREM). Według aktualnych teorii sen może spełniać następujące funkcje:

• uzupełnianie zapasów neurotransmiterów
• odnowienie gęstości synaptycznej
• ćwiczenie rzadko używanych wspomnień
• ćwiczenie rzadko używanych synaps
• konsolidacja i integracja pamięci.

Ponadto odpowiada za prawidłowy rozwój dziecka, jego zdrowie emocjonalne i odporność.

Długość snu i jego pory są regulowane przez dwa procesy: homeostazę i rytm okołodobowy. Proces homeostazy polega na zwiększaniu potrzeby snu w miarę czasu trwania i intensywności czuwania. Natomiast rytm okołodobowy, będący wewnętrznym zegarem biologicznym, jest regulowany głównie przez bodźce ze środowiska zewnętrznego: światło i ciemność. W badaniach, w których pozbawiano badanych dostępu do naturalnego światła, obserwowano wydłużenie cyklu dobowego do 25 godzin.

Sen dzieli się na dwie fazy, występujące w cyklach: sen REM (zwany inaczej snem paradoksalnym) i sen NREM (który składa się ze stadiów N1, N2 i snu wolnofalowego – w każdym kolejnym stadium zwiększa się głębokość snu). Długość cykli, procentowy udział poszczególnych faz, jak również cały wzorzec snu – zmieniają się z wiekiem. Procentowy udział snu REM w ciągu nocy u niemowląt wynosi ok. 50%, a u 5-latka 20–25% (ryc. 1). Sen NREM dominuje w pierwszej 1/3 snu nocnego, sen REM ostatniej 1/3. U dorosłych cykl snu zaczyna się snem NREM, następnie przechodzi w sen REM, czasem kończy się krótkim przebudzeniem, które z reguły nie jest zapamiętywane. Pojedynczy cykl trwa około 90 minut, w ciągu nocy jest ich od 3 do 6.