Jakie badania profilaktyczne piersi, szyjki macicy, jelita grubego i płuc proponuje UE w 2023 roku?

Nowe zalecenia Unii Europejskiej dla państw członkowskich zostały ogłoszone w grudniu. Poszczególne kraje powinny wprowadzić je już w przyszłym roku. Jakie zmiany proponują eksperci różnych dziedzin?

Badania przesiewowe w kierunku raka piersi i raka szyjki macicy
W przypadku prewencji raka piersi rekomendowaną zmianą jest objęcie badaniem mammograficznym kobiet w wieku od 45 do 74 lat (w polskim programie badań przesiewowych mammografia obejmuje kobiety w wieku 50-69 lat).
UE zaleca badanie na obecność wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) jako preferowane narzędzie badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy u kobiet w wieku od 30 do 65 lat, w odstępie co najmniej pięciu lat (w polskim programie oferowana jest cytologia kobietom w wieku 25 – 59 lat co trzy lata).

Badanie przesiewowe w kierunku raka jelita grubego
UE zaleca ilościowe badanie kału nieinwazyjną metodą immunochemiczną (FIT) jako preferowane badanie przesiewowe w kierunku raka jelita grubego dla osób w wieku 50-74 lat. W przypadku pozytywnego wyniku (krew w stolcu) osoby te kierowane są na kontrolną kolonoskopię (w polskim programie badań przesiewowych nie ma etapu badania kału; oferuje się od razu kolonoskopię osobom w wieku 50 -65 lat lub 40-49 lat, jeśli u bliskiego krewnego był stwierdzony rak jelita grubego).

Rak płuc, rak prostaty i rak żołądka
Odnośnie do raków płuc, prostaty, żołądka Rada Unii Europejskiej proponuje państwom członkowskim, aby same zdecydowały jakie mają możliwości wykonania i jaka będzie skuteczność objęcia określonymi badaniami osób zagrożonych tymi chorobami.
W kwestii raka płuc, w tym nałogowych palaczy i byłych palaczy, rekomenduje objęciem badaniem przesiewowym z wykorzystaniem tomografii komputerowej emitującej niskie dawki promieniowania oraz powiązania badań przesiewowych z profilaktyką pierwotną i wtórną (w Polsce jest obecnie realizowany tego rodzaju program pilotażowy skierowany do wieloletnich byłych i obecnych palaczy od 55. roku życia).

Rak prostaty
Unia zachęca poszczególne kraje, by oceniły możliwości wykonania i celowość wprowadzenia badań przesiewowych w kierunku raka prostaty u mężczyzn, na podstawie badania swoistego antygenu sterczowego (PSA), ale nie jako samodzielny wskaźnik, a w połączeniu z obrazowaniem metodą rezonansu magnetycznego (MRI) jako badaniem kontrolnym.

Rak żołądka
UE zachęca, aby państwa członkowskie wdrożyły strategie dotyczące badań przesiewowych opartych na podejściu „wykryj i lecz” w odniesieniu do Helicobacter pylori – bakterii, która może powodować raka żołądka (chodzi o kraje i regiony o najwyższym współczynniku zachorowalności i umieralności na raka żołądka).

Co odpowiada Ministerstwo Zdrowia?
W sierpniu 2021 r. resort zlecił Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT) przygotowanie analizy w kwestii przesunięcia górnej granicy wieku udziału w programach badań przesiewowych o 5 lat (raka szyjki macicy – do 64 r.ż., raka piersi – do 74 r.ż., raka jelita grubego – do 69 r.ż.). Zlecił też weryfikację zasad programów profilaktycznych raka szyjki macicy i raka piersi.
Agencja przekazała już swoje trzy analizy, które obecnie są rozważane przez decydentów  - poinformował portal "Serwis Zdrowie. Postaw na Wiedzę". Z informacji serwisu wynika, że prawdopodobne jest wprowadzenie ilościowego badania kału metodą immunochemiczną (FIT), jako preferowanego badania przesiewowego w kierunku raka jelita grubego.
Ministerstwo Zdrowia informuje też, że Narodowy Instytut Onkologii - Państwowy Instytut Badawczy im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie prowadzi pilotaż badań HPV-DNA (testy HPV-DNA oraz badanie cytologiczne), który ma potwierdzić zasadność wprowadzenia badań HPV-DNA do screeningu badań przesiewowych raka szyjki macicy.

Jakie programy przesiewowe obecnie obowiązują w Polsce?
Są to trzy programy przesiewowe.

Program profilaktyki raka piersi
Badanie mammograficzne w ramach programu profilaktycznego raka piersi mogą wykonać:
•    kobiety w wieku od 50 do 69 lat – co 24 miesiące;
•    kobiety w wieku od 50 do 69 lat, u których wystąpił rak piersi wśród członków rodziny (u matki, siostry lub córki) lub mutacje w obrębie genów BRCA 1 lub BRCA 2 – co 12 miesięcy.
Kobiety, u których już wcześniej zdiagnozowano zmiany nowotworowe o charakterze złośliwym w piersi, nie mogą już korzystać z programu.
Kolejnym etapem programu jest diagnostyka pogłębiona, która gwarantuje:
•    poradę lekarską:
•    skierowanie na niezbędne badania w ramach realizacji programu,
•    ocenę wyników przeprowadzonych badań i rozpoznanie;
•    mammografię uzupełniającą lub USG piersi (decyzję podejmuje lekarz, biorąc pod uwagę w szczególności: wynik mammografii, wynik badania palpacyjnego, strukturę gruczołu sutkowego, stosowanie hormonalnej terapii zastępczej, konieczność zróżnicowania między guzem litym a torbielą sutka);
•    biopsję cienkoigłową jednej zmiany ogniskowej z użyciem techniki obrazowej, z badaniem cytologicznym (2-4 rozmazy); lub
•    biopsję gruboigłową  - przezskórną z pełną diagnostyką (badanie histopatologiczne) z użyciem technik obrazowych w przypadku nieprawidłowości stwierdzonych w badaniu mammograficznym lub USG;
decyzję dotyczącą dalszego postępowania.

Program profilaktyki raka szyjki macicy w Polsce
Badanie cytologiczne w ramach programu profilaktycznego raka szyjki macicy mogą wykonać:
•    kobiety w wieku od 25 do 59 lat - co 36 miesięcy;
•    kobiety w wieku od 25 do 59 lat obciążone czynnikami ryzyka (zakażone wirusem HIV, przyjmujące leki immunosupresyjne, zakażone HPV – typem wysokiego ryzyka) – co 12 miesięcy.
Kobiety, u których rozpoznano nowotwór złośliwy szyjki macicy lub które zakończyły kontrolę onkologiczną nie mogą już korzystać z programu.
Pogłębiona diagnostyka raka szyjki macicy kończy się kolposkopią lub kolposkopią z celowanym pobraniem wycinków i badaniem histopatologicznym.

Program badań przesiewowych raka jelita grubego w Polsce
Badanie przesiewowe, czyli pełna kolonoskopia z uwidocznieniem dna kątnicy i proksymalnego fałdu zastawki Bauhina u osób w wieku:
•    50–65 lat;
•    40–49 lat, które mają krewnego pierwszego stopnia z rozpoznanym nowotworem jelita grubego.
Z programu nie mogą skorzystać osoby, u których:
•    występują objawy kliniczne sugerujące nowotwór jelita grubego;
•    wykonano kolonoskopię  w ciągu ostatnich 10 lat.
Badanie obejmuje:
•    pobranie wycinków z nacieku nowotworowego lub zmian podejrzanych o charakter nowotworowy (w razie ich stwierdzenia);
•    usunięcie polipów o wielkości do 15 mm (jeśli znajdują się w jelicie);
badanie histopatologiczne wszystkich wycinków i usuniętych polipów;
•    możliwość wykonywania badań w znieczuleniu ogólnym;
•    dalsze zalecenia dotyczące leczenia.
Jednocześnie MZ zaznacza, że obecnie, w ramach świadczeń gwarantowanych w podstawowej opiece zdrowotnej prowadzone są badania na krew utajoną w kale. Dotychczas wykonano:
•    w 2021 roku 256 319 badań,
•    w okresie styczeń-czerwiec 2022 roku 153 663 badań - metodą immunochemiczną.
W ramach programu pilotażowego „Profilaktyka 40 PLUS”, od początku trwania programu (od 1 lipca 2021 roku do 23 listopada 2022 roku) wystawiono 815 910 skierowań (na podstawie ankiety) na krew utajoną w kale, a zrealizowano 263 449 badań.