Innowacyjny program skriningowy raka prostaty testowany we Wrocławiu

Dolnośląskie Centrum Onkologii Pulmonologii i Hematologii (DCOPiH) zamierza stać się liderem w walce z rakiem prostaty. Z danych Europejskiego Centrum Informacji o Raku (ECIS) i Krajowego Rejestru Nowotworów wynika, że choroba dotyka ponad 350 000 Europejczyków rocznie, w tym około 18 000 Polaków, przy czym prognozowany jest dalszy wzrost liczby zachorowań.

W ramach innowacyjnego projektu o nazwie PRAISE-U, 25 organizacji z 12 krajów wspólnoty, w tym DCOPiH, przy współpracy z Państwowym Zakładem Higieny, wspólnie tworzą rekomendacje dotyczące skriningu i wczesnego wykrywania raka prostaty. Wrocławski ośrodek ma za zadanie przetestować nowy algorytm wczesnego wykrywania raka prostaty w badaniach przesiewowych dla Polski i innych krajów wspólnoty. Polska odgrywa kluczową rolę w projekcie, wykonując największą liczbę badań. Oprócz Polski, badania prowadzone są także w Hiszpanii, Irlandii i na Litwie. W sumie program ma na celu zrekrutowanie 10 tys. mężczyzn. Projekt odbywa się pod patronatem IARC (International Agency for Research on Cancer) – agencji WHO.

Rekrutacja już trwa

Wrocławska placówka otrzymała ponad 1 mln EUR dofinansowania z unijnych funduszy, co stanowi największe dofinansowanie w projekcie (całkowity koszt projektu to 10 mln EUR). Jak informuje dr hab. Krzysztof Tupikowski, kierownik projektu oraz szef Centrum Nowotworów Urologicznych w DCOPiH, badacze planują zrekrutować 3500 mężczyzn. "Zapraszamy listownie mężczyzn w wieku 50-69 lat z terenu Dolnego Śląska. Do projektu nie można zgłaszać się samodzielnie, ponieważ dobór uczestników odbywa się losowo" – wyjaśnia dr Tupikowski. Do tej pory przebadano 40 osób, a kolejnych 40 jest umówionych na badania.

Procedura badania

Jeśli wynik badania PSA jest w normie, pacjenci otrzymują informację o wyniku i dalszym postępowaniu. W przypadku niepokojącego wyniku, telefonicznie ustalany jest termin konsultacji w ośrodku skriningowym DCOPiH, gdzie pacjenci konsultowani są przez specjalistę urologa. Wykonywane są badania USG, badanie urologiczne oraz określane jest indywidualne ryzyko wystąpienia raka prostaty. W razie podwyższonego ryzyka, pacjenci otrzymują termin wykonania rezonansu magnetycznego, a na podstawie tego wyniku podejmowana jest decyzja o ewentualnej biopsji stercza. Biopsja stercza jest badaniem tzw. celowanej (fuzyjnej) biopsji stercza. Dalsze postępowanie uzależnione jest od jej wyniku.

Znaczenie programu

Rak prostaty to obecnie najczęściej występujący nowotwór u mężczyzn w Europie. Opracowanie skutecznych metod skriningu jest kluczowe dla ograniczenia śmiertelności i redukcji obciążenia dla systemu opieki zdrowotnej. Wczesne wykrycie choroby, zwłaszcza w stadium bezobjawowym, znacząco poprawia szanse na skuteczne wyleczenie. Niestety, przez wiele lat brakowało programów wczesnego wykrywania w Polsce i wielu innych krajach. W odpowiedzi na rosnącą liczbę zachorowań, Komisja Europejska we wrześniu 2022 roku zobowiązała kraje Unii Europejskiej do rozpoczęcia programów skriningowych, jednak bez konkretnych rekomendacji dotyczących ich realizacji.

Jak podkreśla prof. Adam Maciejczyk, dyrektor DCOPiH, Polska dotychczas nie miała zorganizowanego programu badań przesiewowych w zakresie raka prostaty. "Projekt PRAISE-U ma na celu stworzenie modelowego systemu, który może być wdrożony nie tylko na poziomie krajowym, ale także w skali Unii Europejskiej. PRAISE-U to projekt, który w najbliższych latach może przynieść korzyści dla całej populacji mężczyzn. Obecnie nie ma żadnego dobrego rozwiązania w tym zakresie" – dodaje prof. Maciejczyk.

Jeśli założenia projektu się potwierdzą, w 2028 roku mogą rozpocząć się rutynowe badania przesiewowe w kierunku raka prostaty. Należy skoncentrować się na grupach ryzyka i właściwym podejściu do istotnych przypadków klinicznych.

Ocena efektywności algorytmu

Na ostatnim etapie projektu DCOPiH oceni skuteczność testowanego algorytmu. Jego celem jest rozpoznanie maksymalnej liczby istotnych klinicznie nowotworów prostaty, jednocześnie minimalizując wykrywanie zmian niskiego ryzyka, które nie wymagają leczenia. "Wyniki projektu posłużą do stworzenia rekomendacji dla Komisji Europejskiej, oczywiście uwzględniając specyfikę każdego kraju członkowskiego" – mówi dr Paweł Zawadzki, zastępca dyrektora ds. rozwoju.

Jak dodaje dr Tupikowski, algorytm będzie oparty nie tylko na ocenie poziomu PSA, ale również na analizie ryzyka progresji nowotworu, uwzględniając aspekty zebranego wywiadu oraz innych istotnych czynników. "Dodatkowo kluczowym elementem będzie analiza wyników badania rezonansu magnetycznego prostaty oraz, jeśli istnieją wskazania, przeprowadzenie biopsji fuzyjnej gruczołu krokowego" – tłumaczy ekspert.

Czy testowany przez wrocławski ośrodek algorytm będzie ostatecznie najlepszy do przeprowadzania skriningu? Na razie nie wiadomo. "Mając na uwadze, że jego celem jest identyfikacja maksymalnej liczby istotnych klinicznie przypadków raka prostaty, które wymagają interwencji leczniczej, jednocześnie minimalizując wykrywanie przypadków o niskim ryzyku, które mogą być jedynie monitorowane, wydaje się, że to właściwe podejście. To ogromne wyzwanie, ale jednocześnie szansa na skuteczną walkę z rakiem prostaty, stanowiącym istotny problem zdrowotny, społeczny i finansowy" – podkreśla urolog.

PRAISE-U (PRostate Cancer Awareness and Initiative for Screening in the European Union) to multidyscyplinarne konsorcjum skupione wokół czołowych europejskich klinicystów i naukowców zajmujących się rakiem prostaty, którego celem jest zmniejszenie śmiertelności spowodowanej tą chorobą.