Światowy Dzień Krwi Pępowinowej przypomina o jej znaczeniu w medycynie

17 listopada obchodzimy Światowy Dzień Krwi Pępowinowej, który ma uświadomić lekarzom i społeczeństwu, że krew pępowinowa jest cennym źródłem krwiotwórczych komórek macierzystych (HSC), wykorzystywanych do leczenia ponad 80 chorób zagrażających życiu. Jej pełny potencjał wciąż jest badany i rozwijany w nowoczesnej medycynie regeneracyjnej oraz immunoterapii.

Krew pępowinowa – źródło komórek macierzystych

Krew pozostająca w sznurze pępowinowym i łożysku po narodzinach dziecka zawiera HSC o wysokiej zdolności do powielania i różnicowania. Jej objętość waha się zwykle między 50 a 200 ml. Komórki te mogą być przeszczepiane pacjentom dla odbudowy układu krwiotwórczego i odpornościowego, podobnie jak komórki ze szpiku kostnego czy krwi obwodowej.

Od przeszczepień do medycyny regeneracyjnej

Pierwsze udane przeszczepienie HSC z krwi pępowinowej miało miejsce w 1988 r. u pacjenta z niedokrwistością Fanconiego. Od tego czasu krew pępowinowa stała się równorzędnym źródłem komórek macierzystych w stosunku do szpiku kostnego i krwi obwodowej, zwłaszcza w przypadkach, gdy nie można znaleźć odpowiedniego dawcy.

Przeszczepienia allogeniczne komórek z krwi pępowinowej mają kilka zalet:

• mniej dojrzałe limfocyty T i komórki NK to mniejsze ryzyko choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi (GvHD),

• mniej rygorystyczne wymagania HLA oznaczają łatwiejsze dopasowanie dawca-biorca,

• bogactwo krwiotwórczych komórek macierzystych.

Obecnie HSC z krwi pępowinowej stosuje się w leczeniu chorób hematologicznych, immunologicznych i metabolicznych, m.in.: niedokrwistości sierpowatokrwinkowej, Fanconiego, ciężkich niedoborów odporności, chłoniaków, białaczek, a także rzadkich chorób metabolicznych, takich jak choroba Krabbe’go czy mukopolisacharydoza typu 1.

Nowoczesne terapie komórkowe

Badania pokazują, że krew pępowinowa jest także źródłem komórek do zaawansowanych terapii komórkowych:

• iPSC (indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste) – powstają przez przeprogramowanie dojrzałych komórek i mogą różnicować się w większość typów komórek somatycznych, wykorzystywane w medycynie regeneracyjnej.

• CAR-T i CAR-NK – genetycznie zmodyfikowane limfocyty T i komórki NK z chimerycznym receptorem antygenowym stosowane w leczeniu nawrotowych i opornych nowotworów hematologicznych (m.in. chłoniaki, ostra białaczka limfoblastyczna, szpiczak mnogi).

Terapie allogeniczne oparte na HSC z krwi pępowinowej zapewniają dostępność „na żądanie”, dłuższą przeżywalność komórek oraz łatwiejsze dopasowanie do pacjenta w porównaniu z autologicznymi terapiami, choć wiążą się z ryzykiem GvHD lub odrzutu przeszczepu. Z kolei terapie autologiczne niosą ryzyko zespołu uwalniania cytokin (CRS) i neurotoksyczności.

Perspektywy i innowacje

Nowe metody namnażania komórek krwiotwórczych zatwierdzone przez FDA (2023) i EMA (2025) pozwalają zwiększyć liczbę dostępnych komórek do transplantacji nawet 50-krotnie. To otwiera drogę do szerszego zastosowania HSC w terapii dzieci i dorosłych, zarówno w przeszczepieniach, jak i w nowoczesnych terapiach komórkowych.

Trwają także badania nad zastosowaniem komórek mezenchymalnych z galarety Whartona w terapii:

• urazów mózgu i rdzenia,

• mózgowego porażenia dziecięcego,

• autyzmu,

• innych rzadkich chorób neurologicznych i metabolicznych.

Światowy Dzień Krwi Pępowinowej przypomina, że krew pępowinowa jest cennym materiałem do przeszczepień HSC, a także dla nowoczesnej medycyny regeneracyjnej i immunoterapii nowotworowej. Jej potencjał wciąż jest badany, a rozwój metod namnażania i modyfikacji komórek daje nadzieję na nowe możliwości leczenia chorób, które dotychczas pozostawały nieuleczalne.