Przedstawiono aktualne poglądy dotyczące patogenezy, klasyfikacji, diagnostyki i leczenia żołądkowo-jelitowo-trzustkowych nowotworów neuroendokrynnych.

Wstęp

Nowotwory neuroendokrynne (NEN – neuroendocrine neoplasms), dawniej zwane guzami neuroendokrynnymi (NET – neuroendocrine tumors), wywodzą się z wyspecjalizowanych komórek neuroendokrynnych rozproszonych lub zgromadzonych w skupiskach w obrębie praktycznie całego ciała. Dominują żołądkowo-jelitowo-trzustkowe nowotwory neuroendokrynne (GEP-NET/NEN – gastro-entero-pancreatic neuroendocrine tumors/neoplasms).

Diagnostyką i leczeniem nowotworów neuroendokrynnych NEN powinny zajmować się zespoły wielodyscyplinarne złożone z lekarzy specjalistów w następujących dziedzinach: gastroenterologii, endokrynologii, hipertensjologii/kardiologii, onkologii, chirurgii, chirurgii onkologicznej, radiologii, medycyny nuklearnej i patomorfologii, oraz specjalistyczne zespoły pielęgniarskie, jak również specjaliści ds. żywienia, a w wybranych przypadkach genetycy.

Patogeneza i epidemiologia

Nowotwory neuroendokrynne tworzą heterogenną grupę nowotworów wywodzących się z komórek neuroendokrynnych (NE). Komórki NE obecne są w całym organizmie jako:

• gruczoły endokrynne (np. przysadka mózgowa)
• wyodrębniona część gruczołu wydzielania wewnętrznego np. (rdzeń nadnerczy)
• skupiska komórek NE w gruczole egzokrynnym (komórki wysp trzustkowych)
• rozproszony/rozlany system endokrynny (DES – diffuse endocrine system) w ścianie układu pokarmowego i dróg oddechowych.

Komórki układu DES mają zdolność wytwarzania i wydzielania substancji bioaktywnych: hormonów peptydowych, amin biogennych, tachykinin, a także zdolność ekspresji markerów neuroendokrynnych, między innymi: synaptofizyny (SYN), chromograniny A (CgA) i swoistej enolazy neuronalnej (NSE – neuron-specific).

Etiopatogeneza nowotworów neuroendokrynnych nie została dotychczas dokładnie poznana. W ostatnich opracowaniach wykazano jednak udział komórek macierzystych w patogenezie tych nowotworów.¹

Żołądkowo-jelitowo-trzustkowe nowotwory neuroendokrynne stanowią 70% wszystkich NEN oraz zaledwie 2% wszystkich nowotworów układu pokarmowego. Mimo wzrostu wykrywalności GEP-NEN w ostatnich latach, co zapewne wynika z pogłębienia wiedzy o nich, rozwoju metod diagnostycznych, a także szkoleń patomorfologów, nadal należą one do nowotworów rzadko występujących. Zachorowalność na nie wynosi 2–5 przypadków na 100 000 osób na rok. W latach 1973-2004 zapadalność na NEN wzrosła z 2,1 do 5,3 nowych przypadków/100 000 osób/rok.