Urazy stanowią najczęstszą przyczynę śmierci ludzi przed 35 r.ż. Jedna trzecia z nich umiera z powodu wykrwawienia.

Wstęp

Pierwszymi technikami zaopatrywania uszkodzonych naczyń obwodowych było ich podwiązanie lub przyżeganie. W przypadku urazów naczyń w jamach ciała pozostawało jedynie tamponowanie rany i ucisk zewnętrzny. Pierwszym chirurgiem, który u chorych z urazami tętnic kończyn z powodzeniem stosował przeszczepy z odwróconej własnej żyły chorego, był w drugiej dekadzie XX wieku Romuald Węgłowski. W Europie pierwsza proteza naczyniowa została wszczepiona na początku lat 60. ubiegłego wieku przez Jana van der Strichta choremu z komunikacyjnym urazem aorty piersiowej.

Chirurg zajmujący się leczeniem urazów i zaopatrywaniem uszkodzonych naczyń musiał mieć dużą wiedzę anatomiczną i topograficzną, wyobraźnię przestrzenną oraz umiejętność podejmowania szybkich decyzji śródoperacyjnych. Musiał także posiadać umiejętność prawidłowego zespalania naczyń.

Od ponad dekady techniki wewnątrznaczyniowe z coraz większym powodzeniem są stosowane przy zaopatrywaniu źródła krwawienia oraz w prewencji dalszej utraty krwi u chorych leczonych w ośrodkach chirurgii urazowej. Zastosowanie małoinwazyjnych technik endowaskularnych wpływa na zmniejszenie śmiertelności okołooperacyjnej.

Chirurg traumatolog, chirurg naczyniowy i radiolog zabiegowy wspólnie zajmują się urazami naczyń. Wymaga to od wszystkich znajomości technik wewnątrznaczyniowych oraz biegłości w posługiwaniu się specyficznym instrumentarium endowaskularnym. Wraz z rozwojem medycyny dochodzi także do zwiększenia liczby urazów jatrogennych.

Organizacja pomocy chorym z urazami naczyń

Rozpoznanie urazu naczyń powinno nastąpić już podczas udzielania pierwszej pomocy przez zespół pomocy doraźnej. Należy podkreślić także rolę uczestników zdarzenia – rozpoczęcie udzielania pomocy poszkodowanym przed przyjazdem ratowników ma, zwłaszcza w przypadku urazów otwartych, olbrzymie znaczenie. Zespół pomocy doraźnej powinien zabezpieczyć chorego lub poszkodowanego opatrunkiem uciskowym i/lub zestawem pierwszej pomocy zawierającym czynniki przyspieszające aktywację układu krzepnięcia. Doświadczenia lekarzy wojskowych wyniesione ze współczesnego pola walki wyraźnie determinują zmianę dotychczasowego sposobu postępowania – to nie zasada: zapewnienie drożności dróg oddechowych, wspomaganie oddychania, podtrzymanie krążenia, unieruchomienie i ewakuacja, lecz powstrzymanie krwawienia jest warunkiem utrzymania poszkodowanego przy życiu. Ostatnie obserwacje wskazują, że ok. 10% chorych wymagających opatrunku uciskowego umiera przed przybyciem na salę operacyjną. Istotne jest zatem użycie specjalistycznych systemów uciskowych na kończyny dolne, okolice pachwin i pach oraz jamę brzuszną. W organizacji leczenia chorych z urazami naczyń można oprzeć się na modelu stosowanym w MedStar Washington Hospital Center.¹