Dla pacjenta

Uchyłki

prof. dr hab. n. med. Dariusz Janczak

Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

Zakład Specjalności Zabiegowych Klinika Chirurgiczna 4WSKzP we Wrocławiu

1. Co to są uchyłki?

Uchyłki to kieszonkowate uwypuklenia w błonie śluzowej i warstwie podśluzowej jelita. Uchyłki mogą powstać w każdym odcinku przewodu pokarmowego: przełyku, jelicie cienkim, jelicie grubym, najczęściej jednak tworzą się w esicy – najwęższym odcinku jelita grubego. Uchyłkowatość oznacza jedynie istnienie uchyłków w jelicie, bez objawów. Natomiast choroba uchyłkowa to zespół objawów chorobowych uchyłków jelita. Może mieć postać niepowikłanego lub powikłanego zapalenia uchyłków: ropni okołojelitowych, przedziurawienia jelita z zapaleniem otrzewnej, niedrożności przewodu pokarmowego, przetok jelitowych, masywnego krwotoku.

2. Jak powstają uchyłki?

Na powstanie uchyłków wpływają czynniki wewnętrze (zależne od naszego organizmu) i zewnętrzne. Wskutek wydłużającego się czasu życia człowieka w jelicie grubym powstają zmiany będące następstwem nieprawidłowej diety, trybu życia oraz zmian wstecznych w ścianie jelita. Dieta zawierająca dużo białego pieczywa (wypiekanego z mąki pozbawionej błonnika), spożywanie mrożonej i konserwowanej żywności bogatej w tłuszcze i cukry, spożywanie w nadmiarze czerwonego mięsa, zbyt rzadkie jedzenie warzyw i owoców, picie niedostatecznej ilości płynów, brak ruchu powodują formowanie się stolca o małej objętości, zbitego, twardego, pozbawionego wody, do przemieszczania którego w świetle jelita potrzebne są nasilone skurcze perystaltyczne. W rezultacie dochodzi do pogrubienia warstwy mięśniowej jelita. Jednocześnie w miejscach osłabionego oporu (tam, gdzie wnikają naczynia krwionośne) w następstwie wzrostu ciśnienia w jelicie błona śluzowa jest wypychana poza położoną zewnętrznie od niej warstwę mięśniową – tak tworzą się uchyłki. Czynniki wewnętrzne mające wpływ na powstawanie uchyłków to: wiek i wynikające z niego dłuższe stosowanie nieprawidłowej diety, otyłość, zaburzenia motoryki jelit, postępujące zmiany w tkance łącznej (hiperelastoza – nadmierne gromadzenie się elastyny pomiędzy włóknami mięśniowymi, zaburzenia tworzenia kolagenu prowadzące do zmian napięcia i zmian elastyczności ściany jelita).

Uchyłki tworzą się najczęściej w esicy, ponieważ ma ona najwęższe światło, a nasilone skurcze jelit powodują największy wzrost ciśnienia.

3. Kiedy uchyłki są groźne?

Uchyłkowatość, czyli tylko obecność uchyłków w jelicie, stwierdzona najczęściej przypadkowo podczas badań wykonywanych z innych wskazań, nie jest groźna. Powinna natomiast skutkować zmianą nawyków żywieniowych i trybu życia. Objawy niepowikłanej choroby uchyłkowej są następstwem wzmożonego napięcia ściany jelita oraz wzrostu ciśnienia w jelicie. Najczęściej są nimi: bóle zlokalizowane w dolnym lewym kwadrancie brzucha, skurcze, wzdęcia, zaparcia izolowane lub naprzemienne z biegunką.

Groźne są powikłania choroby uchyłkowej: zapalenie uchyłków, ropień przyokrężniczy (okołojelitowy), przedziurawienie jelita z zapaleniem otrzewnej, niedrożność jelita, przetoka jelitowa, masywny krwotok.

Niekiedy mogą być one leczone zachowawczo z wnikliwą oceną ewolucji schorzenia lub mogą wymagać interwencji chirurgicznej.

4. Jak rozpoznać uchyłki?

Bezobjawowa uchyłkowatość jelita często jest rozpoznawana podczas prowadzonej z innych przyczyn diagnostyki endoskopowej (kolonoskopii) lub obrazowej (tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego, wirtualnej kolonoskopii, czyli utworzenia trójwymiarowego modelu jelita grubego z obrazów TK). Rozpoznanie choroby uchyłkowej umożliwiają: przeprowadzenie wywiadu i fizykalne badanie pacjenta oraz wykonanie badań dodatkowych (laboratoryjnych i obrazowych). Typowe objawy ostrego zapalenia uchyłków to: ból w lewym dolnym kwadrancie jamy brzusznej, podwyższona temperatura ciała, podwyższone laboratoryjne parametry stanu zapalnego (leukocytoza, CRP). W takich przypadkach – ostrego schorzenia – przeciwwskazane są badania endoskopowe (kolonoskopia mogąca doprowadzić do przedziurawienia ściany jelita). Badanie endoskopowe powinno być wykonane planowo 6-8 tygodni po ustąpieniu stanu zapalnego, raczej nie w celu potwierdzenia obecności uchyłków, lecz wykluczenia innych groźnych schorzeń, jak choroba nowotworowa czy choroby zapalne jelit. W ostrym stadium choroby uchyłkowej wskazane są badania obrazowe: tomografia komputerowa lub USG. Pozwalają one na nieinwazyjną ocenę ewentualnych powikłań choroby uchyłkowej: ropni wewnątrzbrzusznych, przedziurawienia jelita i wolnego gazu lub płynu w jamie brzusznej, niedrożności przewodu pokarmowego, przetok jelitowych. Ułatwiają też podjęcie właściwej decyzji o sposobie leczenia pacjenta.

5. Jak się leczy uchyłki?

Uchyłkowatość lub niepowikłaną chorobę uchyłkową leczy się zachowawczo poprzez zmianę nawyków żywieniowych i modyfikację trybu życia. Należy zastosować dietę bogatoresztkową: pieczywo pełnoziarniste, kasze, produkty bogate w błonnik. Wskazane jest codzienne spożywanie od 3 do 5 porcji warzyw i owoców. Należy ograniczyć jedzenie czerwonego mięsa i tłuszczów zwierzęcych, produktów wysoko przetworzonych. Istotne jest przyjmowanie ok. 2 l płynów w ciągu dobry. Wskazana jest redukcja masy ciała. Nie wolno zapominać o aktywności fizycznej – pozwala ona na utrzymanie należnej wagi. Nawet najprostsza aktywność fizyczna – spacer – wpływa korzystnie na motorykę jelit. Niepowikłane zapalenie uchyłków leczy się antybiotykami o szerokim zakresie działania, ponadto chory powinien być na ścisłej diecie (spoczynek jelitowy) i leżeć w łóżku. Stopniowo wprowadza się dietę płynną ubogoresztkową – kleiki i kisiele. Powikłania choroby uchyłkowej: ropnie wewnątrzbrzuszne, przedziurawienie jelita z zapaleniem otrzewnej, niedrożność przewodu pokarmowego, przetoki jelitowe, masywne krwotoki, wymagają leczenia chirurgicznego. W niektórych przypadkach ropni wewnątrzbrzusznych (o średnicy do 4 cm, zmian pojedynczych, bez towarzyszących objawów ostrego brzucha, bez nasilonych laboratoryjnych wykładników zapalnych) można rozważyć leczenie zachowawcze (z oceną ewolucji ropnia w badaniach obrazowych) lub – o ile są takie możliwości techniczne – wykonać drenaż ropni pod kontrolą USG lub TK. W pozostałych przypadkach konieczne jest leczenie chirurgiczne polegające na wycięciu chorego odcinka jelita i wyłonieniu odbytu brzusznego oraz ewentualnym odtworzeniu ciągłości przewodu pokarmowego na drugim etapie leczenia lub – w rzadszych przypadkach – resekcja chorego odcinka jelita i jednoczesne odtworzenie ciągłości przewodu pokarmowego.

Do góry