prof. dr hab. n. med. Mariusz Frączek

Szanowni Państwo!

Od kilku miesięcy uwaga opinii publicznej i świata naukowego skupia się na pandemii wywołanej wirusem SARS-CoV-2. W tle choroby COVID-19 rodzi się nowy ład. Zakres przemian jest gigantyczny, tym bardziej że dotyczy kluczowych dla nas zachowań, poglądów i opinii, czego konsekwencją jest zmiana sposobu życia.

Spoglądając na świat sprzed pandemii, widziałem wiele zagrożeń, takich jak: zmiany klimatyczne, susze, głód, nawet lekooporne szczepy bakteryjne. Moja intuicja podpowiadała mi, że rozumnym postępowaniem można te zagrożenia ograniczyć. Tymczasem globalny ład okazał się kruchszy, niż przewidywałem. Pandemia przeniosła rozwój uprzywilejowywanej epoki globalizacji do przeszłości, ujawniła słabość międzynarodowych instytucji. Przyszłość stała się nieprzewidywalna. W momencie pisania kolejnego wstępu do „Chirurgii po Dyplomie” nie wiem, na ile będzie on aktualny w chwili wydania czasopisma. Sytuacje i zdarzenia zaskakują. Szpitale o profilu zabiegowym nakazem władz stają się oddziałami zakaźnymi, a chirurdzy, ortopedzi, laryngolodzy i okuliści zostają internistami bez kwalifikacji, co wcześniej byłoby nie do pomyślenia. A wszystko w imię ratowania ludzkości. Brak planów i określonych perspektyw jest widoczny gołym okiem. Jednocześnie myślenie napędzane tylko nostalgią i tęsknotą za dawnym światem nie będzie prowadziło do rozwoju nowej ery, w której to, co wydawało się niemożliwe, stanie się realne.

Przebudowujemy szpitale, aby nowa struktura architektoniczna była zgodna z wymogami epidemiologicznymi. System pawilonowy stwarza znacznie dogodniejsze warunki. Podobnym prawom podlegają idee urbanizacji w każdym zakresie. Model gmachu z centralnym wejściem i windami transportującymi wiele osób na różne kondygnacje to raczej przeszłość. Tak samo do lamusa odchodzą wszelkie dotychczasowe koncepcje rozwoju komunikacji masowej.

Do niedawna metody nauczania zdalnego były traktowane jako uzupełnienie tradycyjnych zajęć. Obecne odwrócenie tych proporcji i przekazywanie zwłaszcza wiedzy praktycznej jest niesłychanie trudne, a nawet niewykonalne. Nauka wielu zawodów, w tym medycznych, jest skazana na kryzys. Poza wyzwaniami metodologicznymi pozostają czynniki ludzkie i problemy wynikające z narastających braków personelu pracującego ponad miarę.

Przystosowanie się do aktualnych warunków i sprostanie nowym wyzwaniom nie jest proste. Kończąc studia, nie braliśmy pod uwagę takich sytuacji, jak: brak dostatecznej podaży tlenu w systemie szpitalnym, brak respiratorów i dokonywanie wyboru, któremu z chorych na niewydolność oddechową dać szansę na uratowanie życia. Jestem przekonany, że przy podejmowaniu tak trudnych decyzji lekarze nie powinni być regulacyjnie opuszczeni – pozostawieni bez żadnego normatywnego wsparcia, zdani jedynie na swoje „sumienie”.

Należy działać, aby zmniejszyć skutki pandemii. Obecna sytuacja wywołuje zrozumiałą presję na jak najszybsze wytworzenie leków i szczepionek przeciwko wirusowi. Nigdy w historii regularne analizowanie wykresów zarażeń i zgonów oraz raportów z frontu badań klinicznych nie absorbowało tak wielu ludzi. Różnego rodzaju komisje etyczne i badacze zastanawiają się, jak zmodyfikować procesy badawcze, żeby leki i szczepionki pojawiły się w najkrótszym możliwym czasie. Zmodyfikować, czyli zmienić klasyczne założenia, według których procesy badawcze i produkcyjne nowej szczepionki rozciągały się na wiele lat. Teraz mamy na to kilka miesięcy.

Jak osiągnąć to „przyspieszenie”? Czy mamy pominąć niektóre fazy badań? Istnieją już koncepcje określające te działania jako „akceleratory metodologiczne i organizacyjne”. Nieco upraszczając, można powiedzieć, iż wyjściowym założeniem tych teorii jest pogląd, że lepiej skierować zasoby badawcze tam, gdzie pojawiają się nawet nikłe wskaźniki skuteczności leku, niż projektować długotrwałe i metodologicznie rygorystyczne badania. Przeciwnicy tej teorii uznają takie przekonanie za błędne, dlatego że w praktyce bardzo rzadko pierwsze wskaźniki skuteczności leków pochodzące z małych, w pośpiechu zaprojektowanych badań prowadzą do potwierdzenia skuteczności i rejestracji produktu. Większość takich wyników nie znajduje potwierdzenia w kolejnych, bardziej rygorystycznych testach.

W bieżącym numerze „Chirurgii po Dyplomie” na szczególną rekomendację zasługują dwa artykuły, których autorzy omawiają sposoby diagnostyki i leczenia krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego. W pierwszym z nich pt. „Nieżylakowe krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego”, napisanym przez lek. Jacka Drzewieckiego i dr. hab. Mateusza Jagielskiego pod kierunkiem prof. Marka Jackowskiego, znajdą Państwo przegląd metod i praktycznych zaleceń stosowanych u chorych krwawiących z przewodu pokarmowego. Polecam zwłaszcza przytoczone w pracy dane dotyczące doświadczenia własnego autorów, w tym zaproponowany algorytm postępowania diagnostyczno-terapeutycznego.

Kontynuacją przedstawionego wyżej zagadnienia jest artykuł „Endoskopia diagnostyczna i tamowanie krwotoku z żylaków przełyku” autorstwa lek. Patrycji Dudek, dr. Adama Janiaka i prof. Ewy Małeckiej-Panas. Poza samym aktem krwawienia został w nim omówiony nieco inny problem dotyczący chorego z nadciśnieniem wrotnym, najczęściej wtórnym do marskości wątroby. Nasilenie krwawienia jest zazwyczaj większe niż w chorobie wrzodowej i prowadzi do niewydolności ograniczonej już puli czynnych hepatocytów. Samo zaopatrzenie krwawiących żylaków (zazwyczaj metodą opaskowania) wymaga odpowiedniego sprzętu i umiejętności.

Rosnąca zapadalność na raka piersi stanowiła wyzwanie dla polskiej ochrony zdrowia jeszcze przed pandemią. Rozwój interdyscyplinarnych ośrodków leczących raka piersi napotykał problemy organizacyjne. Okazało się, że wiele placówek medycznych nie spełnia wymogów narzuconych przez Ministerstwo Zdrowia. Lek. Agnieszka Ławnicka i dr Sławomir Cieśla pod kierunkiem dr. hab. Dawida Murawy przygotowali dla Państwa publikację „Teoretyczne i praktyczne szkolenia w zakresie chirurgii raka piersi w Europie”. Zachęcam do zapoznania się z jej treścią.

Ergonomia pracy chirurga to temat dotychczas nieporuszany na łamach „Chirurgii po Dyplomie”. Pionierski artykuł przygotowała dla Państwa dr n. o zdr. Agata Baranowska.

Zapalenie uchyłków jelita grubego stanowi częste wskazanie do hospitalizacji, zwłaszcza gdy towarzyszą mu powstanie ropnia okołojelitowego czy perforacja ściany jelita. Obserwowana w ostatnich latach zmiana taktyki postępowania polega przede wszystkim na odchodzeniu od klasycznych procedur operacyjnych na rzecz postępowania zachowawczego. Aktualne wytyczne leczenia chorych na zapalenie uchyłków jelita grubego przedstawili: prof. Dariusz Janczak, lek. Michał Leśniak i lek. Maciej Antkiewicz.

W dziale „Przypadek kliniczny” znajdą Państwo w zasadzie studium przypadków przedstawionych niezwykle profesjonalnie przez lek. Magdalenę Szczotko i dr. Przemysława Ciesielskiego.

W kąciku prawniczym lek. Radosław Drozd w artykule „Przedawnienie i jego pułapki” odpowie m.in. na pytanie, jaki jest okres przedawnienia roszczeń z tytułu błędów medycznych.

Mam nadzieję, że prezentowane artykuły okażą się interesujące i uporządkują, a może nawet wzbogacą Państwa wiedzę.

Drogie Koleżanki i Drodzy Koledzy, z okazji nadchodzących świąt Bożego Narodzenia w imieniu swoim i całego Komitetu Redakcyjnego „Chirurgii po Dyplomie” życzę Państwu spokojnych i radosnych chwil, aby zbliżający się 2021 rok okazał się dla nas łaskawszy od poprzedniego, pełen radości i pozytywnych przeżyć. Wszystkiego najlepszego!