Okołooperacyjne stosowanie antybiotyków w profilaktyce zakażeń
dr hab. n. med. Radosław Jaworski1
prof. dr hab. n. med. Katarzyna Dzierżanowska-Fangrat2
- Zwiększenie częstości zakażeń drobnoustrojami wielolekoopornymi a nadużywanie antybiotyków na oddziałach szpitalnych
- Najczęstsze błędy popełniane w profilaktyce okołozabiegowej
- Najistotniejsze aspekty dotyczące właściwego stosowania leków przeciwbakteryjnych w zapobieganiu zakażeniom miejsca operowanego
W ostatnich latach obserwuje się narastający problem zakażeń bakteriami wielolekoopornymi, za co w głównej mierze odpowiada niewłaściwe stosowanie leków przeciwdrobnoustrojowych1. W związku z tym jednym z działań priorytetowych w ochronie zdrowia powinna być racjonalizacja antybiotykoterapii2. Istotnym obszarem, w którym możliwe jest ograniczenie stosowania antybiotyków, jest profilaktyka okołooperacyjna.
Zakażenia miejsca operowanego (ZMO) nadal stanowią istotny problem kliniczny. Zgodnie z wynikami badań punktowych dotyczących zakażeń szpitalnych i antybiotykoterapii (PPS – point prevalence study) w Polsce ZMO stanowią około 15% wszystkich zakażeń szpitalnych i występują u blisko 60 000 pacjentów rocznie3.
Spośród wielu czynników wpływających na ryzyko ZMO jednym z modyfikowalnych jest antybiotykowa profilaktyka okołooperacyjna (APO)4. Należy jednak podkreślić, że nawet najlepsza APO nie będzie skuteczna, jeśli zawiodą inne elementy wpływające na rozwój ZMO5. W piśmiennictwie opisywane są strategie optymalizacji APO polegające na: odpowiednim wyborze antybiotyków, uproszczeniu schematów profilaktyki, właściwym dawkowaniu, odpowiednim czasie podawania dawek, skracaniu czasu stosowania APO, a także na działaniach mających na celu eradykację nosicielstwa wybranych drobnoustrojów6-8. W niniejszym opracowaniu autorzy starali się przedstawić istotne aspekty APO z uwzględnieniem aktualnych wyników badań.
Profilaktyka a leczenie
Okołooperacyjna profilaktyka antybiotykowa ma na celu zmniejszenie ryzyka rozwoju zakażenia miejsca operowanego i może obejmować zarówno okołooperacyjne podawanie antybiotyków, jak i eradykację drobnoustrojów przed zabiegiem. Pierwotna APO dotyczy chirurgii w polu czystym lub czystym skażonym. W przypadku ran skażonych i brudnych nie stosuje się APO, lecz terapię.
Należy podkreślić, że ryzyko rozwoju ZMO istnieje zawsze, także w sytuacji prawidłowo zastosowanej APO. Gdy mimo właściwej APO rozwinie się ZMO, należy przyjąć, że podjęte działania profilaktyczne były nieskuteczne, i włączyć leczenie innym antybiotykiem niż dotychczas podawany w ramach APO. Przedłużanie APO poza bezpośredni okres okołooperacyjny jest w większości przypadków nieuzasadnione (nie zmniejsza ryzyka ZMO ani nie leczy zakażenia, które rozwinęło się w trakcie APO) i nie powinno być praktykowane6,9-11.
