Urazowe amputacje kończyn są skutkiem doznania wysokoenergetycznych obrażeń spowodowanych przez maszyny i urządzenia używane podczas wykonywania czynności zawodowych bądź przez środki transportu^1-3. Obrażenia te mogą też powstać w następstwie świadomego działania ludzi lub zwierząt⁴.

Wyróżnia się dwie grupy urazów: amputacje dokonane (a. completa), których istotą jest całkowite oddzielenie fragmentu kończyny, oraz amputacje niedokonane (a. incompleta), w których oddzielenie fragmentu kończyny jest niecałkowite, ale zachowany fragment nie gwarantuje witalności dystalnej części kończyny (ryc. 1-3). Wskutek zadziałania gwałtownych sił może też dojść do wyrwania kończyny na poziomie stawu, czyli de facto do wyłuszczenia (disarticulatio^*) kończyny w stawie, również zwyczajowo zaliczanego do amputacji.

Liczba amputacji urazowych, znikoma w warunkach pokoju, ulega zwielokrotnieniu w trakcie działań wojennych. Ich przyczyną są najczęściej obrażenia spowodowane materiałami wybuchowymi, w tym minami przeciwpiechotnymi i postrzałami z broni wielkokalibrowej^5-8. Stąd zaopatrywaniem amputacji urazowych w zdecydowanej większości przypadków zajmują się zespoły medyczne udzielające pomocy rannym na terenach objętych konfliktami zbrojnymi⁹.

Z racji niewielkiej liczby amputacji czysto urazowych specyfiką amputacji wykonywanych w czasie pokoju są zabiegi wymuszone powikłaniami (najczęściej rozległą martwicą i ropieniem), które wikłają wielotkankowe obrażenia kończyny niebędące pierwotnie amputacjami, takie jak: otwarte złamania, rozległe rany, oparzenia, a nawet masywne stłuczenia¹⁰, czyli tzw. amputacje wtórne. Prawdopodobieństwo konieczności ich wykonania zwiększa się u chorych obciążonych przewlekłymi schorzeniami zaburzającymi mikro- i makrokrążenie. Najczęściej są nimi cukrzyca i miażdżyca zarostowa tętnic kończyn dolnych, rzadziej przewlekła niewydolność żylna i inne. Oczywiście również i w warunkach pokoju może, choć relatywnie rzadko tak się dzieje, dojść do urazowej amputacji kończyny¹¹.

Postępowanie na miejscu zdarzenia

Przystępując do udzielania na miejscu wypadku pomocy rannemu, u którego doszło do amputacji, należy przede wszystkim wziąć pod uwagę, że doznany uraz spowodował bezpośrednie zagrożenie utraty życia przez wynaczynienie znacznej objętości krwi z usz...