Badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego – obecne rekomendacje i perspektywy na przyszłość
lek. Aleksandra Hojdis
lek. Karolina Jurasz
prof. dr hab. n. med. Ewa Małecka-Wojciesko
- Model skriningu raka jelita grubego w Polsce – wskazania do badań, założenia programu, skuteczność, zgłaszalność pacjentów
- Kolonoskopia – fundament programu badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego
- Test na krew utajoną w kale (FOBT), w tym test metodą immunologiczną (FIT), jako alternatywa dla kolonoskopii lub pierwszy etap skriningu
Epidemiologia
Rak jelita grubego (RJG) pozostaje jednym z najczęściej diagnozowanych nowotworów złośliwych na świecie. Według European Cancer Information System (ECIS) w krajach Unii Europejskiej plasuje się on w populacji kobiet na drugim miejscu, zaraz po raku piersi, natomiast wśród mężczyzn pod względem zachorowalności ustępuje jedynie rakowi gruczołu krokowego i rakowi płuc. W Polsce, podobnie jak w Stanach Zjednoczonych, RJG jest trzecim pod względem częstości występowania nowotworem w populacji ogólnej1. RJG cechuje niestety duża umieralność – w 2019 roku w Polsce był drugą po raku płuc przyczyną śmierci pacjentów onkologicznych. Na podstawie analizy danych z lat 2011-2019 wykazano również, że chociaż umieralność z powodu chorób nowotworowych w Polsce spada, to wciąż utrzymuje się na wyższym poziomie niż średnia europejska, a obserwowana poprawa następuje znacząco wolniej niż w pozostałych państwach Europy2.
Etiologia
Do ryzyka rozwoju RJG predysponują wiek (szczyt zachorowań szacuje się na 7-8 dekadę życia) oraz uwarunkowania genetyczne. W znacznej mierze do zachorowania przyczynia się też niezdrowy tryb życia (otyłość, brak aktywności fizycznej, nadużywanie alkoholu i palenie tytoniu), dlatego oprócz badań profilaktycznych nieocenioną rolę w walce z tym nowotworem odgrywa wdrożenie prewencji pierwotnej. Narodowa Strategia Onkologiczna (NSO), program przewidziany na lata 2020-2030, którego celem jest m.in. zmniejszenie zapadalności na choroby nowotworowe, zakłada inwestowanie nie tylko w badania przesiewowe, lecz także w edukację prozdrowotną prowadzoną poprzez kampanie społeczne czy nauczanie w szkołach2.
Cele badań przesiewowych
Powodzenie leczenia uzależnione jest w dużej mierze od wczesnego wykrycia RJG, jednak choroba ta przez wiele lat może rozwijać się bezobjawowo. Badania przesiewowe są więc niezbędnym narzędziem do wykrywania jej już w początkowym stadium i tym samym pomagają w zmniejszaniu liczby zachorowań na RJG oraz zgonów z powodu tej choroby. Cechami idealnego badania przesiewowego są: wysoka czułość i swoistość, nieinwazyjność, a także możliwość powszechnego, prostego i niedrogiego przeprowadzenia go wśród szerokiego grona pacjentów.
