Jontoforeza jest najskuteczniejszą terapią, ale jej zastosowanie ogranicza się do dłoni i stóp

Pocenie to prawidłowy proces fizjologiczny naszego organizmu. Gruczoły potowe należą do ważnych przydatków skóry, bo zapewniają odpowiednią termoregulację, a pot wchodzi w skład płaszcza lipidowego. Jednak zdarza się, że naturalny proces organizmu przybiera postać, która staje się życiowym problemem. Osoby nadmiernie pocące się wydzielają pot w ilości znacznie większej, niż jest to potrzebne do kontrolowania temperatury ciała – ich dłonie, stopy, klatka piersiowa, pachy, a nawet twarz są stale wilgotne. To utrudnia wykonywanie zwykłych, codziennych czynności i bywa przyczyną kłopotliwych sytuacji w życiu. Wyniki badania Naumanna[1] wskazują, że ponad 72 proc. osób z nadpotliwością pachową odczuwa z tego powodu mniejszą pewność siebie, a 49 proc. ma objawy depresji! Większość jednak ukrywa swój problem, nie szuka pomocy specjalisty, bo jest to dla nich zbyt krępujące.

Na nadpotliwość cierpi około 1 proc. populacji. W ponad 90 proc. przypadków ma ona charakter emocjonalny, w pozostałych 10 proc. objawowy. Jest przypadłością zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Zaczyna się w okresie pokwitania, lecz może wystąpić i wcześniej. Z upływem czasu następuje poprawa. U osób starszych obserwuje się ją rzadko. Gruczoły potowe występują niemal na całej skórze, a najliczniej na skórze dłoni i stóp. Różnicuje się je na ekrynowe i apokrynowe, ze względu na sposób wytwarzania wydzieliny.

Gruczoły ekrynowe rozmieszczone są na całej skórze, szczególnie licznie na dłoniach, stopach i czole. Nie uszkadzają komórek wydzielniczych przy wydzielaniu potu. Choć gruczoły ekrynowe są unerwione, głównym mediatorem ich czynności jest acetylocholina. Pot ekrynowy jest bezwonny, przezroczysty, bogaty m.in. w sód, wapń, potas, magnez, jony chlorkowe. Wykrywalna jest też w nim obecność wielu leków. Podstawową funkcją gruczołów ekrynowych jest regulacja ciepłoty ciała. Gdy są nieczynne – brakuje parującego i chłodzącego działania potu. Umieszczone na rękach, stopach i czole bardziej niż inne reagują na bodźce emocjonalne. Dlatego typowym objawem zdenerwowania, szoku, lęku jest wilgotnienie dłoni. Pod pachami pot ekrynowy rozcieńcza produkty rozkładu potu apokrynowego, wydzielające zapach, i ułatwia ich parowanie.

Nadmierne pocenie pach – chory w ciągu chwili robi się mokry, pot spływa po ciele i wsiąka w ubranie. Odzież ulega przebarwieniom, a na linii granicznej pojawia się biały pasek zaschniętej soli. W tym schorzeniu często dochodzi do maceracji ciała, a nawet wtórnego zapalenia skóry, spowodowanego częstym używaniem środków kosmetycznych.

Nadmierne pocenie dłoni – dłonie są zaczerwienione, lecz chłodne – z powodu parowania. W skrajnych przypadkach pot stale kapie z palców. Naskórek może być obrzęknięty lub zmacerowany.

Nadmierne pocenie stóp – maceracja skóry jest znacznie bardziej nasilona z powodu okluzyjnego działania skarpetek. Pacjenci mówią, że odczuwają poważny ból przy chodzeniu. W warstwie rogowej pojawiają się zakażenia i nadżerki, grzybice. Tę przypadłość cechuje nieprzyjemna woń, jaką powoduje łączne działanie wilgoci, drobnoustrojów, skarpetek i martwiczej skóry. Na ok. 5 mln gruczołów potowych większość stanowią gruczoły ekrynowe.

Gruczoły apokrynowe umieszczone są na owłosionej skórze, zawierającej mieszki włosowe – pachy, narządy płciowe zewnętrzne, brodawki sutkowe, powieki (gruczoły Molla) i otoczenie odbytu. Pot apokrynowy, bogaty w cholesterol, triglicerydy i kwasy tłuszczowe, wydzielany jest w niewielkiej ilości, a wydzielina jest jasna, mętna i lepka. Zaraz po wydzieleniu się jest bezwonny. Ponieważ jednak zawiera dużą ilość substancji organicznych, a pojawia się w miejscu, gdzie istnieją znakomite warunki ułatwiające ich rozkład, wkrótce zaczyna wydzielać zapach. W wyniku rozpadu bakteryjnego daje się odczuć typowy zapach, spowodowany utlenianiem się indoksylu do indygo oraz obecnością w pocie lotnych kwasów tłuszczowych.[2]

Gruczoły apokrynowe chorują. Jedną z chorób są ropnie mnogie pach (hidradenitis suppurativa), tzw. odwrócona postać trądziku młodzieńczego, która często przybiera postać przewlekłą. Jest trudną w leczeniu chorobą i genetyczne uwarunkowania odgrywają dużą rolę.

Zmiany skórne występują w okolicach gruczołów apokrynowych – pachy, pachwiny, narządy płciowe, odbyt. Ogniska chorobowe tworzą twory guzowate i przetoki, poprzerastane włóknistą tkanką łączną.

Leczenie farmakologiczne polega na stosowaniu antybiotykoterapii we wczesnym okresie. W leczeniu fazy ostrej uzyskiwano dobre wyniki, podając pochodne kwasu witaminy A (izotretinoina) wraz z antybiotykiem. Leczenie miejscowe to ciepłe okłady, maść ichtiolowa, nacięcia i drenaż ropni, niekiedy stosuje się kortykosteroidy, podawane doogniskowo. Zabieg chirurgiczny stosowany jest tylko w wybranych przypadkach. Dobrze działa toksyna botulinowa.

Przyczyny

Wydzielanie potu na pewno zależy od czynności układu nerwowego. Wzmożone wydzielanie potu wywołane jest głównie wzrostem temperatury otoczenia, wysiłkiem fizycznym i stresem emocjonalnym. Procesy te mogą nasilać także niektóre leki i używki, takie jak papierosy, kawa, alkohol, czekolada oraz ostre przyprawy.

Nadpotliwość może mieć też związek z wiekiem – kobiety dotyka menopauza, a mężczyzn andropauza. Silne pocenie się towarzyszy także niektórym chorobom. Możemy mieć do czynienia z zaburzeniami hormonalnymi, chorobami neurologicznymi oraz infekcjami, które przebiegają z wysoką gorączką. Nadmierne pocenie może być również związane z zaburzeniami krążenia obwodowego (choroba Raynauda), schorzeniami endokrynologicznymi, gruźlicą, przyjmowanymi lekami, np. przeciwdepresyjnymi. Jednak te czynniki nie zawsze występują. Wówczas trudno określić przyczyny, tym bardziej że generalnie nie zostały one jeszcze dokładnie poznane. Najczęściej podaje się, że zaburzenia te wynikają z nieprawidłowej stymulacji układu autonomicznego przez nieznane czynniki wewnętrzne i środowiskowe.

W nielicznych badaniach naukowych udowodniono, że blisko 40 proc. nadpotliwości ma podstawy genetyczne i może ujawniać się w różnych okresach życia. Nadmierne pocenie związane jest na pewno z nadczynnością gruczołów ekrynowych – miejscową lub uogólnioną. Dlatego mówi się o nadpotliwości miejscowej lub uogólnionej. Miejscowa, o charakterze ogniskowym, występuje, gdy obejmuje obszar skóry mniejszy niż 100 cm². Także gdy czas występowania objawów przekracza pół roku, a pojawiają się one co najmniej raz w tygodniu. Nadmierna potliwość uogólniona dotyczy całego ciała, zdarza się znacznie rzadziej i zwykle jest następstwem współistniejących chorób.

Diagnostyka

Podstawowa diagnostyka polega głównie na wykluczeniu innych przyczyn organicznych nadpotliwości, takich jak np. nadczynność tarczycy, cukrzyca, akromegalia, guzy nadnerczy itp. Niezbędne jest więc zebranie dokładnego wywiadu lekarskiego.

Istnieje kilka obiektywnych metod pomiarów nadmiernego wydzielania potu, ale w praktyce najczęściej wykonuje się próbę jodowo-skrobiową: miejsca o nadmiernej potliwości posmarowane jodyną i zasypane skrobią zabarwiają się na ciemniejszy kolor. Trudno jest jednak określić fizjologiczną normę ilości wydalanego potu. Dlatego rozpoznanie choroby często opiera się na subiektywnym odczuciu pacjenta. Najważniejszym wskaźnikiem są jego odczucia – to one określają siłę objawów i skalę problemu. Nadmierna potliwość występuje przecież w sytuacjach nieadekwatnych do fizjologicznych reakcji, wywoływanych przez czynniki zewnętrzne.