Okiem praktyka
Pochodne witaminy A w terapii schorzeń łojotokowych i trądziku różowatego
dr hab. n. med. Beata Bergler-Czop, prof. nadzw. SUM
- Mechanizm działania retinoidów
- Retinoidy miejscowe i ogólne w trądziku pospolitym – dawkowanie, skuteczność leczenia
- Objawy uboczne i przeciwwskazania do stosowania izotretynoiny
- Postępowanie w łojotoku, łojotokowym zapaleniu skóry oraz trądziku różowatym
Pochodne witaminy A
Grupa retinoidów obejmuje witaminę A i wszystkie jej pochodne. Działanie pochodnych witaminy A na proliferację keratynocytów po raz pierwszy zauważono w roku 1949. W terapii miejscowej roztwór tretynoiny po raz pierwszy zastosowano w 1971 roku.
Retinoidy ze względu na wpływ na transkrypcję DNA modyfikują wzrost i różnicowanie komórek, mają działanie immunomodulacyjne i przeciwnowotworowe. Komórkowy mechanizm tego zjawiska polega na wewnątrzkomórkowej RAR-zależnej izomeryzacji izotretynoiny.
Retinoidy hamują także cykl komórkowy w sposób niezależny od receptorów i pobudzają apoptozę sebocytów, bez indukcji podobnego zjawiska w keratynocytach. Blokują również syntezę lipidów poprzez hamowanie terminalnego różnicowania zależnego od RAR (retinoic acid receptor) i RXR (retinoid X receptor), a także wpływają na zmniejszenie produkcji androgenów przez blokowanie 3-α-hydroksysteroidowej aktywności dehydrogenazy retinolu.
Działanie przeciwzapalne polega głównie na hamowaniu migracji neutrofilów, poprzez redukcję ekspresji metaloproteinazy macierzy zewnątrzkomórkowej (MMP – matrix metalloproteinase) – kolagenazy, żelatynazy, stromielizyny, matrylizyny. Pochodne witaminy A hamują także czynnik transkrypcyjny AP-1, blokując w ten sposób MMPs, które przebudowują i rozkładają macierz skóry.
Hamowanie przebudowy macierzy komórkowej, a także wzrost syntezy mukopolisacharydów, kolagenu i fibronektyny oraz hamowanie kolagenazy mają duże znaczenie w zmniejszaniu bliznowacenia, co jest unikatową cechą pochodnych witaminy A.
Retinoidy powodują również zmianę monocytów w makrofagi CD209, które fagocytują Propionibacterium acnes.
Apoptoza sebocytów eliminuje komórki macierzyste sebocytów i komórki prekursorowe gruczołów łojowych – dzięki temu efekty działania leków tej grupy są długotrwałe lub nawet permanentne. Retinoidy dodatkowo oddziałują na normalizację procesu dojrzewania i złuszczania keratynocytów, pobudzają angiogenezę oraz syntezę kolagenu, a także hamują produkcję anionów nadtlenkowych odpowiedzialnych za rozpad keratynocytów.
Wpływ na dół „drabiny trądziku” hamuje tworzenie się mikrozaskórników, co skutkuje spadkiem możliwości rozwoju wykwitów zapalnych i niezapalnych.
