lek. Dagmara Marańska

lek. Agnieszka Gręda

Grzybica owłosionej skóry głowy

Grzybica owłosionej skóry głowy jest chorobą zakaźną wywoływaną przez dermatofity – szczególną grupę grzybów, których cechą charakterystyczną jest zdolność wnikania do włosów i skóry. Ze względu na miejsce bytowania dzielą się one na:

• geofilne (bytują w glebie i powodują zakażenia zarówno u ludzi, jak i zwierząt)
• zoofilne (wywołują zakażenia u zwierząt, które mogą następnie stać się źródłem zakażenia dla ludzi)
• antropofilne (wywołują zakażenia u ludzi i mogą być przekazywane tylko z człowieka na człowieka).

Najczęstszym czynnikiem etiologicznym grzybicy owłosionej skóry głowy są dwa dermatofity zoofilne: Microsporum canis i Trichophyton mentagrophytes var. granulosum^1,2. Klinicznie choroba przebiega pod postacią trzech typów inwazji:

• postać drobnozarodnikowa (tinea microsporica), nazywana zewnątrzwłosową (ectothrix) – zarodniki grzybów są ułożone na zewnątrz pochewki włosa
• grzybica strzygąca (tinea trichophytica), nazywana wewnątrzwłosową (endothrix) – zarodniki znajdują się wewnątrz i na zewnątrz łodygi włosa
• grzybica woszczynowa (tinea favosa), obecnie rzadko występująca³.

Na grzybicę owłosionej skóry głowy szczególnie narażone są dzieci, ponieważ przed okresem dojrzewania włosy są pozbawione ochronnego, grzybostatycznego działania łoju zawierającego kwasy tłuszczowe³.

Rodzaje grzybicy strzygącej

Grzybica strzygąca owłosionej skóry głowy może mieć charakter powierzchowny lub głęboki.

Grzybica strzygąca powierzchowna

W grzybicy strzygącej powierzchownej – obecnie bardzo rzadko spotykanej – czynnikami etiologicznymi są grzyby antropofilne z rodzaju Trichophyton: tonsurans i violaceum. Infekcje Trichophyton spp. mogą być zarówno ecto-, jak i endothrix. W ectothrix grzyby rosną wzdłuż mieszka włosowego do sfery keratynizacji, nie zajmują włosów nieskeratynizowanych. Ogniska chorobowe są liczne, drobne, skóra jest zwykle niezmieniona, a włosy są ułamane na nierównej wysokości, co przypomina nierówne przystrzyżenie. W infekcji endothrix grzyby rozwijają się wewnątrz włosa, co go osłabia; łamie się przy powierzchni, tworząc czarny punkcik. Czarne punkciki (black dots) wskazują na obecność właśnie Trichophyton tonsurans⁴.

Grzybica strzygąca głęboka

Grzybica strzygąca głęboka jest wywoływana przez zoofilny dermatofit Trichophyton mentagrophytes var. granulosum, o najczęściej mieszanym wewnątrz- i zewnątrzwłosowym typie inwazji. Infekcja grzybicza penetruje głębiej i w wyniku odpowiedzi immunologicznej na komórki grzyba tworzy się duży zapalny guz, pokryty licznymi krostami dającymi obraz sita, strupami i lepką wydzieliną. Włosy są luźno osadzone w mieszkach włosowych^3-5. Ta choroba bywa też określana mianem kerion celsi (kerion w języku greckim oznacza plaster miodu). Pomimo prawidłowego leczenia, w miejscu kerionu może dojść do trwałego wyłysienia. Często obserwuje się też objawy ogólne, takie jak wzrost temperatury, osłabienie czy bóle głowy.

Rozpoznanie

Wstępne rozpoznanie grzybicy owłosionej skóry głowy opiera się na badaniu fizykalnym. Potwierdzenie diagnozy uzyskuje się po wykonaniu badania mykologicznego zeskrobin chorobowo zmienionego naskórka^3,4,6. Szczególnie ważne jest wykonanie badania mykologicznego u dzieci z guzami zapalnymi skóry głowy, ponieważ nierzadko są one rozpoznawane jako ropnie i leczone chirurgiczne, co wydłuża leczenie, jest przyczyną powstania blizn i znacznie częściej ognisk wyłysienia^3,4. Badanie mykologiczne wykonywane w pracowni mykologicznej składa się z bezpośredniego badania mikroskopowego i z hodowli na klasycznym podłożu Sabourauda⁶. Aby wynik badania był wiarygodny, przed pobraniem materiału do badania miejsce zmienione chorobowo nie powinno być niczym smarowane. Jedynym dozwolonym środkiem, który można zastosować, jest roztwór soli fizjologicznej. Badaniem, które można wykonać już w gabinecie dermatologicznym, jest ocena fluorescencji zmian chorobowych w świetle lampy Wooda^3,6. Zainfekowane włosy mogą fluoryzować – np. kolor jasnozielony obserwuje się w przypadku obecności Microsporum canis^4,7, srebrnoniebieski w przypadku grzybicy woszczynowej, w przypadku grzybicy strzygącej brak fluorescencji.

Leczenie

Grzybica owłosionej skóry głowy wymaga leczenia ogólnego. Dodatni wynik bezpośredniego badania mykologicznego upoważnia lekarza do rozpoczęcia terapii ogólnej i miejscowej.

Przed leczeniem zaleca się ogolenie włosów jednorazową maszynką (w kierunku od obwodu do ogniska). Jednak część rodziców – szczególnie dziewczynek – nie wyraża na to zgody. Wówczas stosuje się preparaty miejscowe w postaci żeli, aerozoli i roztworów³. W przypadku grzybicy owłosionej skóry głowy, zarówno powierzchownej, jak i głębokiej, depilacja włosów z ogniska chorobowego jest zalecana, ponieważ znacznie skraca czas leczenia. Warto także zastosować preparat złożony zawierający fenol, kwas borowy i rezorcynę, który działa przeciwzapalnie, przeciwgrzybiczo, złuszczająco oraz osuszająco. W kerionie na sam naciek można zastosować okłady z roztworu soli fizjologicznej, 2% kwasu bornego lub 2% ichtiolu; w przypadku nawarstwionych strupów dobrze sprawdza się maść borno-rywanolowa. Zastosowanie w leczeniu miejscowym mają praparaty azolowe, cyklopiroks, amorolfina, terbinafina w maści lub kremie stosowana 2-3 × dziennie, a także szampony przeciwgrzybicze zawierające cyklopiroks, ketokonazol lub ekonazol, stosowane 2 × w tygodniu^3,4,6.