Dr hab. inż. Dariusz Włodarek

Ze względu na to, że żywienie stanowi tak istotny element leczenia cukrzycy, pacjentom zaleca się przejście na dietę, jednak nie zawsze jest to odpowiednio komentowane. Należy zwrócić uwagę na problem, jakim jest błędne rozumienie zasad diety w cukrzycy przez pacjentów. Wprowadzenie niewłaściwych modyfikacji dietetycznych może skutkować pogorszeniem kontroli glikemii, zwiększeniem wartości energetycznej diety, jej monotonią oraz prowadzić wśród chorych do przeświadczenia, że konieczne jest wykluczenie większości preferowanych przez nich produktów, co będzie wywoływać niechęć do stosowania się do zaleceń żywieniowych.

Błędy pacjentów

Często spotykanymi błędnymi modyfikacjami diety, które pacjenci wprowadzają, są:

• prowadzenie diety zgodnie z zaleceniami diety łatwostrawnej,
• nadmierne ograniczanie ilości pieczywa w diecie,
• nadmierne ograniczanie ilości tłuszczu w diecie,
• wykluczanie produktów, które nie muszą być eliminowane z diety chorego na cukrzycę.
  
  

Ponadto część osób zaczyna poszukiwać „cudownych diet” lub specjalnych produktów, których spożycie w przekonaniu pacjenta jest bezpieczne w cukrzycy.

Wprowadzanie zasad diety łatwostrawnej wynika z przeświadczenia pacjentów, że stosując dietę, należy spożywać produkty gotowane. Takie postępowanie prowadzi do zwiększenia wartości indeksu glikemicznego (IG) diety. Przeważnie wyższą wartość tego wskaźnika mają produkty gotowane, w porównaniu z produktami surowymi, gotowanymi bardzo krótko lub z przygotowanymi za pomocą niektórych innych technik kulinarnych. Większy IG mają również potrawy i produkty o znacznym rozdrobnieniu w stosunku do mniej rozdrobnionych, produkty i potrawy, w których zmniejszono ilość tłuszczu w stosunku do produktów i potraw o typowej zawartości tego składnika (Lange, 2014). Dieta łatwostrawna przeznaczona jest dla osób z wybranymi schorzeniami przewodu pokarmowego. Niestety w przekonaniu wielu pacjentów taką dietę należy stosować w innych schorzeniach, co niejednokrotnie może prowadzić do odmiennego efektu niż oczekiwany.

Powszechnie zaleca się pacjentom z cukrzycą ograniczenie spożycia pieczywa. Jest to jak najbardziej uzasadnione w przypadku osób spożywających bardzo duże jego ilości. Taka rekomendacja, bez odpowiedniego komentarza, może prowadzić do bardzo znacznego ograniczenia ilości pieczywa w diecie, a nawet lęku przed jego spożywaniem. W rezultacie dochodzi często do zwiększenia spożycia innych produktów, które są wprowadzane w miejsce pieczywa. Paradoksalnie takie postępowanie może doprowadzić do znacznego zwiększenia wartości energetycznej diety. Zamiast dwóch, trzech kanapek, pacjent spożywa jedną kromkę pieczywa oraz zwiększa ilość zjadanych wędlin, produktów mlecznych i innych. Kolejną konsekwencją jest wprowadzenie w miejsce zwykłego pieczywa – pieczywa chrupkiego i spożywanie zamiast dwóch typowych kanapek kilku kanapek na bazie pieczywa chrupkiego. Takie postępowanie również prowadzi do zwiększenia wartości energetycznej posiłku poprzez zwiększenie ilości spożywanych produktów wykorzystywanych do przygotowywania kanapek.

Modyfikacje, ale z głową

Tłuszcz to najbardziej kaloryczny składnik diety. Stosowanie diety kojarzy się pacjentom z koniecznością jego ograniczenia. W przypadku osób, których dieta zawiera znaczne ilości tego składnika pokarmowego, zmniejszenie tłuszczu znajduje uzasadnienie. Jednak zbyt restrykcyjne jego ograniczanie prowadzi do zwiększenia ilości węglowodanów w diecie oraz do zwiększenia IG i ładunku glikemicznego. W rezultacie dieta o bardzo małej zawartości tłuszczu pogarsza kontrolę glikemii u pacjenta. Dodatkowo tłuszcz pozwala na uzyskanie dłuższego uczucia sytości, a jego wykluczanie z diety prowadzi do zwiększenia uczucia głodu oraz większej ilości i nadmiernej częstości spożywania żywności, co również może niekorzystnie wpłynąć na kontrolę glikemii.

Starając się ograniczyć ilość tłuszczu w diecie, pacjenci niejednokrotnie wybierają produkty o zmniejszonej zawartości tłuszczu. Błędne przekonanie, że skoro nie zawierają one tego składnika pokarmowego, to nie są źródłem kalorii, może skutkować nadmiernym spożyciem tego typu produktów, a tym samym zwiększeniem ilości dostarczanych z nimi węglowodanów oraz wartości energetycznej diety.

Kolejną modyfikacją w diecie, którą pacjenci stosują, jest wykluczenie mięsa i wędlin wołowych i wieprzowych, które zastępowane są mięsem i wędlinami drobiowymi. Strategia taka prowadzi do monotonii w diecie. Prawidłowe postępowanie powinno polegać na wyborze mięs i wędlin chudych, umiarkowanej ich ilości w diecie oraz włączeniu do diety ryb, które powinny być regularnie spożywane przynajmniej raz w tygodniu.

„Cudowne” diety i produkty

Jednym ze sposobów przejścia na dietę jest poszukiwanie przez pacjentów „cudownych diet”, których zastosowanie ma przyczynić się do lepszego kontrolowania glikemii i zmniejszenia nadmiernej masy ciała. Pacjenci zaczynają zatem stosować diety, w których ograniczono znacznie ilość węglowodanów, zastępując je tłuszczem lub białkiem bądź zaczynają odżywiać się tylko wybranymi produktami. Zagrożeniami, jakie niesie za sobą takie postępowanie, są złe zbilansowanie diety i możliwość wystąpienia poważnych konsekwencji zdrowotnych. Stosując „cudowne diety”, pacjent nie nabiera prawidłowych nawyków żywieniowych, a ze względu na ich monotonię, przestrzega ich krótko. Następnie chory powraca do zwyczajowego sposobu żywienia, który niejednokrotnie jest nieprawidłowy, tak samo jak „cudowne diety”.

Kolejnym błędem popełnianym przez pacjentów jest wprowadzenie do diety „cudownych produktów”, które niejednokrotnie są adresowane do osób z cukrzycą. Chorzy uważają także, że można tego typu produkty spożywać w dowolnej ilości. Najczęściej mają one podobną wartość energetyczną jak produkty tradycyjne i powinny być spożywane tylko w ich miejsce w niewielkiej ilości. Przekonanie, że są one specjalnie przygotowane dla osób chorych na cukrzycę, sprawia, że czują się oni zwolnieni z kontroli ilości tego typu produktów w diecie i zwiększają ich spożycie, co może skutkować zwiększeniem wartości energetycznej diety.

Odchudzać – kogo i jak bardzo?

Związek otyłości z ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 2 sprawia, że zalecane jest zmniejszenie nadmiernej masy ciała, najlepiej do wartości rekomendowanych. Proces ten powinien być stopniowy, a zmniejszenie wartości energetycznej diety powinno wynosić 500-1000 kcal, co pozwala na redukcję masy ciała o ok. 0,5-1,0 kg w ciągu tygodnia (PTD, 2015). Nadmierne ograniczenie wartości energetycznej diety może prowadzić do problemów z jej zbilansowaniem oraz do rezygnacji z takiej diety przez pacjenta. Rozpoczynając odchudzanie, pacjent powinien być poinformowany, że jest to proces długotrwały i że nie jest możliwe uzyskanie znacznego zmniejszenia masy ciała w krótkim czasie. Powinien być on również cały czas wspierany w podejmowanych wysiłkach. Warto pamiętać, że jedną z ważniejszych przyczyn niepowodzeń odchudzania stanowi włączenie do diety przekąsek między posiłkami, nieprzewidzianych w diecie redukującej masę ciała. Należy też odnosić aktualną masę ciała pacjenta do wartości przed rozpoczęciem odchudzania, a nie tylko do wartości ostatniego pomiaru. Różnice w masie ciała w kolejnych miesiącach mogą być niewielkie, jednak istotne jest sumaryczne jej zmniejszenie od początku odchudzania.