Lek. med. Radosław Drozd

Niedawno ustawodawca wprowadził szereg zmian w przepisach dotyczących badań lekarskich kierowców. Od dnia 19.01.2014 roku utraciły moc regulujące te kwestie przepisy, zawarte w rozdziale 4 Prawa o ruchu drogowym. Regulacje te przeniesiono do rozdziału 12 (art. 75-81) Ustawy o kierujących pojazdami, ale dotychczasowe rozporządzenie wykonawcze obowiązywało jeszcze przez pół roku. Dopiero w lipcu 2014 roku minister zdrowia w ekspresowym tempie wprowadził w życie (od 19 lipca) nowe Rozporządzenie w sprawie badań lekarskich osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami i kierowców (Dz. U. 2014. 949). W ogólnej formie przepisy te nawiązują do dotychczasowych, ale z kilkoma istotnymi zmianami.

Uchylenia kontrowersyjnego obowiązku

Przede wszystkim zrezygnowano ze wzbudzającego wśród lekarzy najwięcej protestów obowiązku denuncjacji przed organem wydającym uprawnienia do kierowania pojazdami (starostą) pacjentów, u których jakikolwiek lekarz stwierdził występowanie przeciwwskazań pod postacią „ciężkiej hipoglikemii” bądź „napadu o symptomatologii padaczkowej lub podejrzenie albo istnienie padaczki”. Słuszne zarzuty środowiska lekarskiego, że lekarz nie jest w stanie ustalić, który pacjent posiada lub ubiega się o uprawnienia do kierowania pojazdami oraz któremu organowi zgłosić ten fakt, spowodowały uchylenie w nowych przepisach tego kontrowersyjnego obowiązku lekarskiego.

Jednocześnie jednak organy wydające uprawnienia do kierowania pojazdami zachowały możliwość skierowania osoby ubiegającej się lub posiadającej uprawnienia na badania lekarskie, jeśli „istnieją uzasadnione i poważne zastrzeżenia co do stanu jej zdrowia”. Badania obowiązkowo musi przejść również każda osoba ubiegająca się o uprawnienia (prawo jazdy lub pozwolenie na kierowanie tramwajem – dla uproszczenia w dalszej części będzie mowa tylko o prawie jazdy), osoba przedłużająca ważność prawa jazdy, osoba starająca się o przywrócenie uprawnień cofniętych ze względu na stan zdrowia albo jeśli kierowała pojazdem w stanie nietrzeźwości, w stanie po użyciu alkoholu lub innego podobnie działającego środka oraz osoba występująca o zezwolenie na kierowanie pojazdem uprzywilejowanym. Na badanie takie można również skierować osobę kierującą pojazdem uczestniczącym w wypadku, w którym były ofiary w ludziach, nawet jeżeli dany kierujący nie był sprawcą wypadku.

Starających się lub uprawnionych do kierowania pojazdami podzielono w rozporządzeniu na dwie grupy: posiadających prawo jazdy z kategorii A, B lub T (dla ułatwienia w dalszej części będziemy te kategorie nazywać amatorskimi) oraz na posiadających prawo jazdy z kategorii C lub D (w dalszej części nazywane zawodowymi). Badanie jest każdorazowo wykonywane na koszt badanego (obecnie 200 zł). Jeżeli badany ubiega się jednocześnie o kilka uprawnień – wykonuje się tylko jedno badanie o najszerszym zakresie.

Lekarzem przeprowadzającym badania jest tzw. lekarz uprawniony. Aby zostać takim lekarzem, trzeba spełnić szereg warunków.

Najważniejsze to posiadanie minimum pięcioletniego stażu pracy w zawodzie oraz odpowiedniej specjalizacji. Lekarze specjaliści medycyny transportu i medycyny pracy są uprawnieni z racji posiadanej specjalizacji. Natomiast lekarze specjaliści medycyny: przemysłowej, kolejowej, lotniczej, morskiej i tropikalnej, sportowej, ogólnej, rodzinnej lub chorób wewnętrznych – mogą zdobyć takie uprawnienie po ukończeniu z pozytywnym wynikiem 60-godzinnego szkolenia prowadzonego przez jeden z sześciu referencyjnych, wojewódzkich ośrodków medycyny pracy, którymi są:

• Centrum Naukowe Medycyny Kolejowej w Warszawie,
• Instytut Medycyny Pracy w Łodzi,
• Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu,
• Instytut Medycyny Wsi w Lublinie,
• Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdańsku,
• Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej w Warszawie.
  
  

Ewidencję oraz kontrolę i nadzór nad uprawnionymi lekarzami prowadzi marszałek województwa. Wpis do ewidencji uprawnionych lekarzy to obecnie koszt 50 zł.

W aktualnych przepisach nowością jest wprowadzenie oświadczenia dotyczącego stanu zdrowia, wypełnianego przez pacjenta przed badaniem pod rygorem odpowiedzialności karnej z art. 233 kk za złożenie fałszywego zeznania mającego służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, za co grozi kara do trzech lat pozbawienia wolności. Warunkiem odpowiedzialności jest jednak uprzedzenie składającego oświadczenie przez przyjmującego je (w tym przypadku przez lekarza) o ww. odpowiedzialności karnej. Ustawodawca chce w ten sposób wymóc prawdomówność pacjentów stawiających się na badanie. Wzór ankiety dla pacjenta zawiera załącznik nr 1 do rozporządzenia.

Droga odwołania

Uprawniony lekarz jest głównym decydentem w zakresie uznania bądź nieuznania stanu zdrowia badanego za wystarczający do bezpiecznego kierowania pojazdami, jak również do zlecenia ewentualnych badań dodatkowych i konsultacji oraz do wskazania ich zakresu. Badanie kierowcy przez uprawnionego lekarza kończy się wydaniem orzeczenia (wzór – załączniki 7 i 8 do rozporządzenia) o zdolności lub niezdolności badanego do prowadzenia pojazdów. Oryginał orzeczenia lekarskiego otrzymuje osoba badana, a jego kopia pozostaje przy dokumentacji badania prowadzonej przez lekarza. Jeżeli uprawniony lekarz uzna pacjenta za niezdolnego do prowadzenia pojazdu, pacjent ma zapewnioną drogę odwoławczą, którą jest (dla kierowców amatorskich) badanie przeprowadzone przez lekarza w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy lub (dla kierowców zawodowych) w którejś z ww. jednostek referencyjnych. Negatywne orzeczenie któregoś z tych organów jest natomiast decyzją ostateczną.

W zakres pomocniczych badań dodatkowych oraz konsultacji specjalistycznych, które może zlecić uprawniony lekarz, wchodzą m.in. oznaczenia stężenia glukozy we krwi i konsultacja przez specjalistę diabetologa. W razie stwierdzenia, że ubiegający się o prawo jazdy lub kierowca jest leczony farmakologicznie z powodu cukrzycy, dla uprawnień amatorskich lekarz może, a w zakresie uprawnień zawodowych musi zlecić konsultację u specjalisty diabetologii.

W „Szczegółowych warunkach badania lekarskiego w zakresie cukrzycy” zdefiniowano następujące pojęcia:

• ciężka hipoglikemia – oznaczająca spadek stężenia glukozy powodujący konieczność pomocy innej osoby w celu uzyskania ustąpienia objawów oraz normalizacji glikemii,
• nawracająca hipoglikemia – oznaczająca co najmniej drugi przypadek ciężkiej hipoglikemii w okresie 12 miesięcy,
• nieświadomość hipoglikemii – oznaczająca nieodczuwanie patologicznie niskich (< 70 mg/dl, tj. < 3,9 mmol/1) wartości glikemii, będące istotnym powikłaniem częstego występowania epizodów hipoglikemii.
  
  

Konsultacja dokumentowana jest w odpowiedniej Karcie konsultacyjnej diabetologicznej, stanowiącej – wraz ze szczegółowymi zasadami – załącznik nr 6 do rozporządzenia.

Diabetolog musi w niej określić m.in. typ cukrzycy, datę jej rozpoznania oraz zagrożenia związane z istnieniem tej choroby u danego pacjenta w zakresie:

• wiedzy pacjenta dotyczącej jego choroby, leczenia i powikłań: wysoka, dostateczna lub niedostateczna,
• umiejętności kontrolowania glikemii: dobra, akceptowalna lub niska,
• świadomości hipoglikemii, umiejętności zapobiegania i przeciwdziałania: dobra lub niedostateczna,
• występowania objawów prodromalnych hipoglikemii: tak lub nie,
• ryzyka hipoglikemii: niskie, akceptowalne lub wysokie,
• braku lub obecności przewlekłych powikłań cukrzycy oraz określenia, ze strony którego narządu lub układu (wzroku, nerwowego lub sercowo-naczyniowego) występują.