Cukrzyca typu 2 jest chorobą postępującą i na pewnym jej etapie wprowadzenie do leczenia insuliny jest konieczne. W początkowej fazie choroby i w stanie przedcukrzycowym stężenie insuliny w organizmie jest zwiększone, gdyż trzustka wytwarza taką ilość insuliny, która w oporności tkanek na insulinę zapewnia prawidłowe stężenie glukozy we krwi. Gdy ta nadmierna początkowo ilość insuliny nie wystarcza – stężenie glukozy przekracza prawidłowe wartości i rozpoznajemy cukrzycę.

Insulina – kiedy i dla kogo?

Po kilku-kilkunastu latach leczenia cukrzycy możliwości wydzielnicze trzustki słabną i pogłębia się niedobór insuliny. Gdy u pacjenta leczonego długo i wieloma lekami w optymalnych dawkach poziom hemoglobiny glikowanej HbA_1c (wskaźnika wyrównania cukrzycy) przekracza 7 proc. lub u niektórych pacjentów 8 proc., należy rozpocząć insulinoterapię.

Czasami rozpoznanie cukrzycy zostaje postawione zbyt późno, gdy choroba trwała już kilka lat. Stężenia glukozy we krwi są wysokie, przekraczają 300 mg/dl, a chory zaczyna odczuwać objawy, takie jak zwiększone pragnienie, częste oddawanie moczu, zaburzenia widzenia, senność. Wówczas należy od razu rozpocząć leczenie insuliną. W niektórych przypadkach, zazwyczaj po kilku miesiącach leczenia insuliną, gdy jej dawka dobowa nie jest wysoka, możliwe jest odstawienie insuliny i zastosowanie innych leków.

Są sytuacje, które wymagają leczenia insuliną niezależnie od stężenia glukozy we krwi:

• cukrzyca typu 1, w tym także LADA – typ cukrzycy autoimmunologicznej, rozwijającej się powoli u osób dorosłych,
• ciąża u pacjentki chorującej wcześniej na cukrzycę,
• cukrzyca ciążowa, czyli taka, która rozwinęła się w czasie ciąży, jeżeli leczenie dietą nie wystarcza do kontrolowania glikemii,
• cukrzyca związana z poważnym uszkodzeniem trzustki, na przykład po ostrym zapaleniu lub wycięciu tego narządu.

Istnieją też wskazania do czasowego leczenia insuliną:

• związane z przemijającymi przyczynami (uraz, infekcja, przyjmowanie leków steroidowych),
• udar mózgu,
• zawał serca,
• zabiegi operacyjne,
• wykonanie przezskórnej angioplastyki tętnic wieńcowych,
• inne poważne choroby wymagające intensywnego leczenia.

Co to jest insulina i jak działa?

Insulina jest hormonem peptydowym (zbudowanym z aminokwasów), wydzielanym przez komórki β trzustki, jedynym w naszym organizmie obniżającym stężenie glukozy we krwi.

Jest to również hormon umożliwiający przyswajanie przez komórki aminokwasów i potasu oraz lipidów przez tkankę tłuszczową. Insulina nazywana hormonem obfitości, pobudza gromadzenie w organizmie węglowodanów, białek i tłuszczów i wydzielana jest przez trzustkę w sposób ciągły, powodując stabilizację stężenia glukozy między posiłkami i w nocy. Podczas przyjmowania posiłków dodatkowo następuje gwałtowny wyrzut hormonu, dzięki czemu stężenie glukozy po posiłkach normalizuje się w krótkim czasie. Wówczas dzięki insulinie komórki wrażliwe na ten hormon (tłuszczowe, mięśniowe i komórki wątroby) wychwytują glukozę z krwi.

Poza umożliwieniem transportu substancji odżywczych do komórek insulina wpływa także na procesy wewnątrz komórek. Nasila produkcję białek, aminokwasów, kwasów tłuszczowych, triglicerydów oraz glikogenu, który w wątrobie stanowi magazyn potrzebny do uwalniania glukozy do krwi w czasie głodu. Dzięki insulinie poprzez pobudzenie tworzenia kwasów nukleinowych nasilają się podziały i wzrost komórek. Jest zatem ona hormonem umożliwiającym rozwój i wzrost organizmu, powodującym przyrost tkanki tłuszczowej, mięśniowej i masy ciała.

Jaką insulinę i jakie dawki stosować?

Preparaty insulin można podzielić na dwie grupy: insuliny ludzkie, o budowie identycznej z insuliną produkowaną przez trzustkę, oraz insuliny analogowe, o budowie nieznacznie się różniącej od insuliny ludzkiej, dzięki czemu zmienia się ich szybkość lub czas działania. Wśród zarówno insulin ludzkich, jak i analogowych są preparaty działające krótko, które podaje się do posiłków, oraz insuliny o przedłużonym czasie działania, których zadaniem jest utrzymanie dobrego stężenia glukozy między posiłkami i w nocy. Różnica między krótkodziałającą insuliną ludzką a analogową polega na szybkości uwalniania się z tkanki podskórnej – analog działa szybciej, dzięki czemu nie ma potrzeby długo czekać po podaniu insuliny aż do rozpoczęcia posiłku. Działa też krócej, dzięki czemu zmniejsza się ryzyko spadku glukozy między posiłkami. W przypadku leczenia ludzką insuliną krótkodziałającą, należy podać ją ok. 30 minut przed posiłkiem oraz pamiętać o regularnym spożywaniu posiłków. Z kolei analogi długodziałające działają dłużej niż insulina ludzka o przedłużonym czasie działania, a ich stężenie jest bardziej stabilne, przez co zmniejsza się ryzyko spadku stężenia glukozy we krwi (hipoglikemii) w nocy i między posiłkami. Mieszanki insulin ludzkich i mieszanki analogowe zawierają część insuliny wchłaniającej się szybko i część insuliny działającej długo, co umożliwia ograniczenie liczby podań insuliny najczęściej do dwóch na dobę. Insulinę stosuje się według różnorodnych schematów: od pojedynczego podania insuliny rano lub wieczorem do wielokrotnych wstrzyknięć od 5 do 7 razy dziennie. Skuteczne leczenie insuliną zależy od właściwego dobrania dawek, liczby podań i preparatu insuliny, które lekarz dostosowuje indywidualnie do chorego.

Jak wstrzykiwać insulinę?

Insulinę podaje się za pomocą wstrzykiwacza, tzw. pena, podskórnie, ujmując fałd skóry i kierując igłę pod kątem 45 lub 90^o. Insuliny szybkodziałające oraz mieszanki podaje się w okolicy brzucha lub ramienia, insuliny długodziałające najczęściej w udo. Miejsce podania powinno być czyste i niezmienione chorobowo, nie należy go dezynfekować.

Jak długo brać insulinę?

Insulinę należy przyjmować tak długo, jak jest to konieczne do prawidłowej kontroli stężenia glukozy we krwi. Jej przyjmowanie można odstawić wówczas, gdy zaistniały przemijające powody do jej zastosowania, na przykład gdy podawano ją w czasie ciężkiej infekcji, okresie okołooperacyjnym lub w czasie zawału serca czy udaru mózgu. Zdarza się, że u pacjenta znacznie zmniejszy się zapotrzebowanie na insulinę, na przykład po korzystnej zmianie trybu życia, na skutek odpowiedniej diety i utraty masy ciała. Może wówczas okazać się, że własna insulina pacjenta, przy zastosowaniu tylko leków doustnych wystarcza, by dobrze leczyć cukrzycę i insulinę można odstawić. Jednak przy trwającej długo chorobie (zazwyczaj powyżej 10 lat) zaburzenia wydzielania własnej insuliny są na tyle głębokie, że mimo przestrzegania zaleceń dietetycznych i odpowiedniej aktywności fizycznej insulina egzogenna (podawana jako lek) jest niezbędna. Nie powinno się zatem mówić o „uzależnieniu się od insuliny”, a tylko o istnieniu wskazań do dalszego jej stosowania u danego pacjenta. Decyzja o trwałym zmniejszaniu dawek insuliny lub jej odstawieniu należy do lekarza leczącego chorego.

Czy insulina tuczy?

Insulina jest hormonem, który umożliwia gromadzenie zapasów tłuszczu. Przyrost masy ciała po zastosowaniu insuliny wystąpi wówczas, gdy ilość spożytych składników pokarmowych przekroczy zapotrzebowanie. Właściwa dieta i aktywność fizyczna zmniejszają ryzyko przytycia.