Leczenie hormonalne kobiet w okresie około- i pomenopauzalnym nazywano hormonalną terapią zastępczą. Termin ten z biologicznego punktu widzenia jest nielogiczny w odniesieniu do pacjentek po menopauzie. U młodszych kobiet z zespołem pokastracyjnym lub przedwczesnym wygasaniem czynności jajników zastosowanie estrogenów lub estrogenów z progestagenami w dawkach substytucyjnych istotnie może zastąpić hormonalną funkcję jajnika. Natomiast po menopauzie wygaśnięcie produkcji estrogenów i progesteronu przez jajnik jest naturalnym procesem biologicznym, dlatego obecnie najczęściej używa się określenia „menopauzalna terapia hormonalna” (MHT – menopausal hormone therapy). Termin ten stosuje się w odniesieniu do terapii estrogenowej (ET – estrogen therapy) i estrogenowo-progestagenowej (EPT – estrogen-progestogen therapy) oraz do leczenia agonistami i antagonistami receptorów estrogenowych.

Rys historyczny

Leczenie hormonami jajnika objawów menopauzalnych zaczęto stosować już ponad 100 lat temu, mimo że nie znano wówczas budowy chemicznej tych związków. Według podręcznika Mercka wydanego w 1899 roku do postępowania w przypadku tych dolegliwości przydatne były tabletki Ovariin, uzyskiwane ze sproszkowanych krowich jajników, które były pierwszą komercyjnie dostępną substancją hormonalną pochodzenia zwierzęcego¹. W 1939 roku wprowadzono do lecznictwa syntetyczny estrogen: dietylostylbestrol, a w 1942 roku estrogeny skoniugowane (CEE – conjugated equine estrogens; Premarin) – produkt składający się ze sprzężonych estrogenów wyizolowanych z moczu ciężarnych klaczy. Od 1975 roku rozpoczęto stosowanie terapii kombinowanej złożonej z estrogenów i progestagenów, ponieważ podawanie samych estrogenów zwiększało ryzyko zachorowania na raka endometrium. Oprócz CEE zaczęto wykorzystywać również naturalne estrogeny: 17β-estradiol oraz estriol. W badaniu Women's Health Initiative (WHI)², przeprowadzonym w 2002 roku przez National Institutes of Health, oraz w publikowanych wcześniej badaniach Heart and Estrogen/progestin Replacement Study (HERS)³ ujawniono ryzyko groźnych dla życia powikłań związanych ze stosowaniem MHT. Cytowane badania powstrzymały falę niekontrolowanego entuzjazmu dla MHT i w następstwie zracjonalizowano postępowanie lekarskie, opierając je na rekomendacjach ekspertów.