Zastosowanie markerów nowotworowych w ginekologii onkologicznej

lek. Tomasz Łatkiewicz

prof. dr hab. n. med. Rafał Tarkowski

I Katedra i Klinika Ginekologii Onkologicznej i Ginekologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Adres do korespondencji:

prof. dr hab. n. med. Rafał Tarkowski

I Katedra i Klinika Ginekologii Onkologicznej i Ginekologii,

Uniwersytet Medyczny w Lublinie

ul. Stanisława Staszica 16, 20-400 Lublin

e-mail: rafaltar@yahoo.com

  • Kiedy, co i po co oznaczać? Przegląd biomarkerów stosowanych w diagnostyce i leczeniu nowotworów ginekologicznych
  • Zastosowanie markerów nowotworowych w prognozowaniu i kontrolowaniu przebiegu choroby oraz w celu optymalizacji metod leczenia
  • Użyteczność markerów nowotworowych w profilaktyce nowotworów, ocenie skuteczności leczenia onkologicznego i monitorowaniu nawrotu choroby


Markery nowotworowe to substancje, których stężenie w osoczu zdrowych ludzi nie przekracza norm określonych przez konkretne laboratorium. Badanie stężenia markerów jest pomocne w diagnostyce i ocenie: stopnia zaawansowania nowotworu, skuteczności leczenia onkologicznego, wznowy choroby. Oznaczając markery nowotworowe, należy zwrócić uwagę, że zmiana ich poziomu nie świadczy o chorobie nowotworowej, ponieważ nie został odkryty idealny marker, w 100% czuły i w 100% swoisty, więc choroby nienowotworowe także mogą być przyczyną wzrostu ich stężenia.

Marker nowotworowy

To substancje, które mogą być produkowane w prawidłowych komórkach, na różnych etapach rozwojowych organizmu (np. α-fetoproteina [AFP], antygen rakowo-płodowy [CEA – carcinoembryonic antigen]), lub przez komórki nowotworowe. Mogą przyjmować postać: glikoprotein, glikolipidów, lipoprotein czy białek. Zwiększone stężenie w osoczu jest następstwem wydzielania markera poza komórki nowotworowe lub reakcji zdrowej komórki organizmu na trwający proces nowotworowy. Podczas praktyki onkologicznej służą do wykrywania choroby (skrining), rozpoznania, predykcji oraz do monitorowania i oceny skuteczności całego leczenia onkologicznego. W czasie diagnostyki warto oznaczyć kilka markerów ze względu na większą czułość i swoistość grupy markerów niż pojedynczego markera. Markery nowotworowe są istotnym, ale nie kluczowym, elementem pełnej diagnostyki onkologicznej i nie zastąpią np. zabiegów diagnostycznych czy badań obrazowych.

Antygen nowotworowy 125

Antygen nowotworowy 125 (CA 125 – cancer antigen 125) to glikoproteina wysokocząsteczkowa produkowana przez:

  • komórki nabłonka jam ciała płodu
  • komórki nabłonka otrzewnej, opłucnej, osierdzia
  • komórki nabłonka endometrium, szyjki macicy, jajowodów.

Prawidłowy poziom CA 125 u zdrowych kobiet w wieku przedmenopauzalnym wynosi <35 j./ml, natomiast po menopauzie obniża się do 30 j./ml (niższy odnotowuje się u kobiet rasy azjatyckiej i czarnej niż rasy białej). Zwiększonego stężenia CA 125 należy się spodziewać podczas I trymestru ciąży, w czasie krwawienia miesiączkowego lub podczas palenia tytoniu. Poziom CA 125 jest podwyższony u chorych na:

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Antygen rakowo-płodowy

U zdrowych ludzi stężenie CEA w ciągu życia wynosi 2,5-5 ng/ml. U osób palących tytoń może wzrosnąć do 10 ng/ml, a [...]

α-fetoproteina

W czasie ciąży stężenie AFP jest największe między 32 a 36 tygodniem. Jest ona glikoproteiną produkowaną przez układ pokarmowy płodu, wątrobę [...]

Ludzka gonadotropina kosmówkowa

Ludzka gonadotropina kosmówkowa (hCG – human chorionic gonadotropin) jest produkowana przez trofoblast oraz łożysko. Jej stężenie zwiększa się fizjologicznie podczas ciąży. [...]

Antygen węglowodanowy 19-9

Nazywany jest również sjalowaną pochodną antygenu Lewis. Jest gangliozydem błon komórkowych, w czasie ciąży produkowanym głównie przez wątrobę oraz przewód pokarmowy [...]

Antygen nowotworowy 15-3

CA 15-3 (carcinoma antigen 15-3) jest produktem genu MUC1. Ta glikoproteina jest wytwarzana przez komórki nabłonkowe. Prawidłowe stężenie CA 15-3 w [...]

Antygen raka płaskonabłonkowego

To glikoproteina produkowana zarówno w warunkach prawidłowych, jak i w komórkach nowotworowych przez komórki nabłonka płaskiego. U zdrowego człowieka stężenie SCC-Ag [...]

Ludzkie białko najądrza 4

Ludzkie białko najądrza 4 (HE4 – human epididymis protein 4) to marker będący glikoproteiną. Jego wartości prawidłowe nie przekraczają 150 pM/l. [...]

Cytokeratyny

To polipeptydy wchodzące w skład elementów strukturalnych. Można je podzielić na:

CYFRA 21-1

To fragment cytokeratyny 19. Wytwarzana jest w nabłonku jednowarstwowym i pseudowarstwowym nierogowaciejącym. Prawidłowe stężenie tego markera u zdrowych ludzi wynosi 2,5-3,3 [...]

Podsumowanie

Opisane w artykule markery nowotworowe częściej są wykorzystywane w codziennej praktyce ginekologiczno-onkologicznej (np. CA 125) lub ich użyteczność jest czysto teoretyczna [...]

Do góry