Chyloperikardium

Niezwykle rzadkim powikłaniem operacji kardiochirurgicznych jest chyloperikardium. Jest ono wynikiem uszkodzenia przewodu piersiowego i jego połączenia z workiem osierdziowym. Najczęściej występuje u dzieci po operacji złożonych wad zastawkowych lub po zabiegach na aorcie wstępującej lub pniu płucnym. Leczeniem jest drenaż osierdzia oraz dieta bogata w trójglicerydy o średniej długości łańcuchów kwasów tłuszczowych. W przypadku nawrotów konieczne jest leczenie operacyjne [1,3].

Powikłania radioterapii

Zapalenie osierdzia spowodowane radioterapią występuje obecnie znacznie rzadziej niż wcześniej (ok. 2,5% chorych). Najczęstsze powikłania ze strony osierdzia ujawniają się po radioterapii stosowanej w leczeniu ziarnicy złośliwej, raka piersi lub płuc. Bardziej narażone są na nie dzieci niż dorośli. Leczenie doksorubicyną zwiększa prawdopodobieństwo powikłań.

Objawy ostrego zapalenia osierdzia mogą wystąpić już w czasie leczenia. Rozpoznanie bywa trudne ze względu na podobne objawy wywołane chorobą podstawową lub chemioterapią. Ostre zapalenie osierdzia nie musi mieć charakteru wysiękowego. Późne odczyny ze strony osierdzia ujawniają się po upływie miesięcy lub lat, nawet po 15-20 latach. Zazwyczaj towarzyszą im inne objawy uszkodzenia serca, takie jak kardiomiopatia, zmiany w tętnicach wieńcowych, wady zastawkowe, zaburzenia rytmu i przewodzenia.

Nakłucie i drenaż osierdzia jest zalecany w celach leczniczych (tamponada) i diagnostycznych (w celu wykluczenia innych przyczyn, zwłaszcza w przypadkach ujawniających się późno po radioterapii). Płyn może mieć charakter krwisty lub surowiczy. Niekorzyste rokowanie ma zaciskające zapalenie osierdzia występujące u 20% chorych. Bardzo duża jest śmiertelność okołooperacyjna związana z perikardiektomią (21%). Pięć lat po operacji przeżywa około 1% chorych. Wynika to ze współistniejących uszkodzeń serca, szczególnie kardiomiopatii i wad zastawek [1,2,4].

Choroby osierdzia wywołane lekami

Lista leków wywołujących uszkodzenie osierdzia jest bardzo długa. Choroby te występują jednak bardzo rzadko. W praktyce klinicznej najczęściej mamy do czynienia z krwistym wysiękiem spowodowanym przedawkowaniem leków przeciwzakrzepowych. Postępowanie obejmuje odwrócenie ich działania oraz nakłucie i drenaż osierdzia przy występowaniu objawów hemodynamicznych

Inne leki wywołują odczyny osierdziowe w mechanizmie nadwrażliwości, idiosynkrazji lub zespołu toczniopodobnego. Leczenie polega na odstawieniu leku i ewentualnym postępowaniu objawowym [1,2].

Podsumowanie

Choroby jatrogenne są częstą przyczyną chorób osierdzia. Mają one różny przebieg kliniczny: od ostrej tamponady serca do uszkodzeń ujawniających się wiele lat po zadziałaniu czynnika wywołującego uszkodzenie. W zależności od obrazu klinicznego i czynnika wywołującego stosuje się różne metody leczenia. W przypadkach ostrej tamponady serca leczenie polega na drenażu osierdzia i nawodnieniu chorego. Jeżeli jest to możliwe, należy usunąć czynnik wywołujący (np. reponować elektrodę endokawitarną). W przypadkach przewlekłych rozpoznanie bywa trudne. W leczeniu stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne, steroidy podawane doustnie lub doosierdziowo oraz kolchicynę. Ten ostatni lek zdobywa coraz większe znaczenie w profilaktyce post-cardiac injury syndrome po operacjach kardiochirurgicznych.