Stosowane obecnie chemio- i radioterapia umożliwiają poprawę rokowania pacjentów onkologicznych. Osiągnięcia te są jednak nierozerwalnie związane z działaniami niepożądanymi, z których leczeniem coraz częściej będą się mierzyć lekarze wszystkich specjalności. Niniejszy artykuł stanowi omówienie najważniejszych, najczęściej spotykanych powikłań dotyczących układu krążenia, jakie mogą występować u pacjentów leczonych z powodu chorób nowotworowych. Jego podstawą jest konsensus opublikowany przez European Society of Cardiology w 2016 r.

Wprowadzenie

Nowotwory złośliwe występują w każdej populacji. W Polsce rocznie odnotowuje się ponad 150 tys. nowych rozpoznań i ponad 90 tys. zgonów z powodu chorób nowotworowych – jest to druga co do częstości przyczyna zgonów ogółem. W ostatnich latach obserwuje się tendencję do redukcji śmiertelności z powodu nowotworów. Potencjalną tego przyczyną jest postęp w leczeniu onkologicznym – ma ono coraz większą skuteczność, ale jednocześnie wiąże się z ryzykiem znacznej liczby powikłań, zarówno miejscowych, jak i ogólnoustrojowych. Jednym z najważniejszych działań niepożądanych tej terapii jest toksyczny wpływ na układ krążenia. Do głównych powikłań należą niewątpliwie dysfunkcja mięśnia sercowego i niewydolność serca (HF – heart failure), ale także choroba wieńcowa (CAD – coronary artery disease), wady zastawkowe, zaburzenia rytmu serca, zwłaszcza wywołane lekami wydłużającymi odstęp QT, nadciśnienie tętnicze czy powikłania zakrzepowo-zatorowe.¹

Dysfunkcja mięśnia sercowego i niewydolność serca

Dysfunkcja mięśnia sercowego i HF, zazwyczaj określane mianem kardiotoksyczności, stanowią najgroźniejsze powikłania leczenia onkologicznego dotyczące układu krążenia. Moment ujawnienia się kardiotoksyczności bywa różny: niektóre metody leczenia onkologicznego wywołują powikłania w trakcie ekspozycji lub krótko po jej zakończeniu (co może przekładać się niekorzystnie na kontynuację leczenia choroby podstawowej), inne natomiast prowadzą do uszkodzenia serca, które powoduje problemy kliniczne dopiero po długim czasie. Ponadto niektóre leki przeciwnowotworowe (np. antracykliny) mogą wywoływać postępującą, nieodwracalną przebudowę serca, inne – przemijającą dysfunkcję serca bez długoterminowych następstw. Również długoterminowe rokowanie dotyczące układu krążenia w przypadku pacjenta onkologicznego nie jest proste – chorzy zazwyczaj otrzymują kilka leków przeciwnowotworowych, czasami są poddawani jednocześnie radioterapii, a interakcja między poszczególnymi metodami leczenia może potęgować konsekwencje kardiotoksyczne.