Niewydolność serca to choroba, która stopniowo prowadzi do znacznego upośledzenia funkcji mięśnia sercowego. Jest to w istocie zespół kliniczny składający się z typowych objawów oraz często obniżenia frakcji wyrzutowej lewej komory¹. Dotyka 1-2% dorosłych, natomiast u pacjentów powyżej 70 r.ż. częstość jej występowania przekracza 10%^2-4. Rokowanie w niewydolności serca jest na ogół złe, podobnie jak jakość życia chorych, co ma związek z towarzyszącymi objawami^5,6. Wśród kluczowych czynników w leczeniu niewydolności serca wymienia się: zaangażowanie chorego, przestrzeganie zaleceń terapeutycznych oraz udział pacjenta w programach multidyscyplinarnych prowadzonych na poziomie lokalnym i krajowym¹. Przykładem działań z tego zakresu jest wykorzystanie narzędzi telemedycznych, ułatwiających współpracę między zespołem terapeutycznym a pacjentem w celu realizacji wyżej wymienionych zaleceń. Jak wskazuje Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne (ESC – European Society of Cardiology), główne cele programu opieki nad osobami z niewydolnością serca powinny obejmować zapobieganie postępowi choroby oraz kontrolę jej objawów¹.

Pandemia COVID-19 przyspieszyła rozwój telemedycyny i zwiększyła jej akceptację w społeczeństwie^7,8. Mimo że początki tej dziedziny sięgają lat 60. XX w., dopiero w obecnych czasach jest wykorzystywana na tak szeroką skalę, poza zastosowaniami wojskowymi. Należy jednak zauważyć, że wciąż istnieje pewna grupa odbiorców, którzy są nieufni wobec nowej technologii (przy czym ich liczba stale maleje). Ze względu na wcześniej wspomniane czynniki pacjenci z niewydolnością serca wydają się idealnymi kandydatami do wykorzystania narzędzi telemedycznych⁹.

Celem tego artykułu jest przedstawienie założeń i sposobu realizacji projektu „Poprawa zdrowia pacjentów z niewydolnością serca poprzez pilotażowe wdrożenie usług telemedycznych w Górnośląskim Centrum Medycznym im. Leszka Gieca Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach”, wraz z wynikami wstępnymi.

Metody

Do projektu włączono 513 pacjentów. Każdy z nich miał zdiagnozowaną niewydolność serca na różnych etapach. Podczas wizyty inicjacyjnej pacjenci otrzymali bezpłatnie następujące urządzenia: hub Bluetooth, wagę oraz ciśnieniomierz (ryc. 1):

• integrujący hub Bluetooth BT-HUB, wersja 4.1, zawierający modem GSM oraz sensor GPS
• ciśnieniomierz iXellence
• waga HW-FIT001.

Urządzenia komunikowały się ze sobą w pełni automatycznie za pośrednictwem Bluetooth, a hub przesyłał dane przez sieć GSM oraz wysyłał dane pomiarowe do nowo zaprojektowanego portalu internetowego. Pacjenci otrzymali również bezpłatny dostęp do portalu online, który był aktualizowany w trakcie badań na podstawie wytycznych od badaczy. Czterech kardiologów doświadczonych w leczeniu niewydolności serca monitorowało stan pacjentów, analizując na bieżąco uzyskane dane. W okresie testowym dostępni byli również dwaj asystenci pacjentów, którzy ułatwiali komunikację z chorymi włączonymi do programu. Wsparcie techniczne oraz sprzęt do projektu dostarczyła firma Pro-PLUS.

Projekt „Poprawa zdrowia pacjentów z niewydolnością serca poprzez pilotażowe wdrożenie usług telemedycznych w Górnośląskim Centrum Medycznym im. Leszka Gieca Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach” uzyskał dofinansowanie z Programu Zdrowia finansowanego przez Norweski Mechanizm Finansowy 2014-2021 oraz budżetu państwa w ramach konkursu na dofinansowanie pilotażowych projektów testujących modele telemedyczne opracowane w ramach projektu dotyczącego polityki telemedycznej i e-zdrowia. Jako partnera wybrano 11 ośrodków podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), w których odbywała się rekrutacja pacjentów.

Wyniki

Harmonogram projektu przedstawiono na rycinie 2. Udział pacjenta w projekcie składał się z 4 wizyt, które odbywały się w następującej kolejności:

Rycina 2. Graficzne przedstawienie etapów projektu

Tabela 1. Obowiązkowe tematy uwzględnione podczas wizyty pielęgniarskiej zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC)¹

• Wizyta 0 – włączenie do programu – przeprowadzana przez kardiologa. Podczas tej wizyty pacjent był badany i zbierano wywiad medyczny. Dodatkowo w jej trakcie pacjent podpisywał wymagane dokumenty oraz otrzymywał wyżej wymienione urządzenia techniczne (bezpłatnie). Odbywało się także krótkie szkolenie dotyczące obsługi sprzętu. Uzyskane dane medyczne i demograficzne wprowadzano na przygotowaną w tym celu platformę wraz z zaleceniami dla lekarza rodzinnego, jeśli było to konieczne. Podczas wizyty pacjent otrzymywał 5 kwestionariuszy do wypełnienia. Te ankiety były również wprowadzone na platformę i dostępne do wypełnienia cyfrowego. Wśród nich znalazły się:
  • WHOQOL-BREF (WHO Quality of Life-BREF) – ocena jakości życia wg Światowej Organizacji Zdrowia (WHO – World Health Organization)
  • HADS (Hospital Anxiety and Depression Scale) – skala lęku i depresji
  • TFI (Tilburg Frailty Indicator) – wskaźnik słabości Tilburga
  • 9-EHFScBS (European Heart Failure Self-care Behavior Scale) – 9-punktowa europejska skala samodzielności w niewydolności serca – ocena poziomu samopomocy u pacjentów z niewydolnością serca
  • SARC-F (Strength, Assistance with walking, Rise from a chair, Climb stairs and Falls) – kwestionariusz oceniający oznaki sarkopenii zgłaszane przez pacjenta.
• Wizyta 1 – miesiąc po wizycie wstępnej odbywała się pierwsza wizyta u lekarza POZ. Podczas tej wizyty lekarz rodzinny analizował wykonane testy diagnostyczne oraz zalecenia kardiologa. Jeśli stan pacjenta tego wymagał i lekarz uznał to za konieczne, modyfikował leczenie zgodnie z zaleceniami. Wizyta odbywała się zdalnie (zalecane) lub stacjonarnie.
• Wizyta 2 – wizyta pielęgniarska, realizowana wyłącznie zdalnie. Miała na celu przeprowadzenie wywiadu i edukację pacjenta. Aby ujednolicić zakres interwencji pielęgniarskich na platformie, stworzono schemat wizyty. Tematy omawiane w jej trakcie przedstawiono w tabeli 1. Jeśli podczas wywiadu pielęgniarka podejrzewała, że stan kliniczny pacjenta może się pogorszyć, informowała lekarza POZ i wpisywała notatkę do systemu.
• Wizyta 3 – miesiąc po wizycie pielęgniarskiej odbywała się druga wizyta u lekarza rodzinnego, która mogła być realizowana zdalnie lub stacjonarnie. Lekarz rodzinny analizował wykonane testy diagnostyczne i zalecenia. Jeśli uznał to za konieczne, modyfikował leczenie zgodnie z zaleceniami. Ze względu na końcowy charakter wizyty pacjent był proszony o wypełnienie wyżej wymienionych ankiet oraz dodatkowo ankiety oceniającej satysfakcję z projektu.

Ostatecznie do projektu włączono 513 pacjentów zrekrutowanych z 11 partnerskich ośrodków POZ, którzy podpisali świadomą zgodę. Średni wiek chorych wynosił 70,1 ±10,4 roku. Biorąc pod uwagę dokonane pomiary, każdy pacjent wykonał ich średnio 110,4 ±41,5, w tym 55,4 ±42,4 dotyczyło masy ciała, a 59,8 ±8,4 ciśnienia krwi. Zarejestrowano znacznie więcej pomiarów ciśnienia krwi niż pomiarów masy ciała. Szczegółowe dane z ośrodków POZ przedstawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Szczegółowe dane dotyczące badanych pacjentów