Wprowadzenie

Choroby układu krążenia są obecnie główną przyczyną zgonów w społeczeństwach wysoko rozwiniętych. Udar niedokrwienny mózgu, świeży zawał mięśnia sercowego, żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, zakrzepica naczyń żylnych i tętniczych stanowią ogromne obciążenie dla systemu opieki medycznej. Częstość incydentów niedokrwiennych wzrasta wraz z wiekiem, jednak istotnym problemem klinicznym jest ich występowanie u osób w młodym wieku bez obciążeń kardiologicznych i klasycznych czynników ryzyka miażdżycy i zakrzepicy. W ostatnich latach podkreśla się rolę trombofilii, czyli wrodzonej lub nabytej skłonności do rozwoju zakrzepicy żylnej i tętniczej. U osób rasy białej trombofilia występuje u 10% populacji ogólnej i w 30-50% przypadków żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej [1]. Obok trombofilii uwarunkowanych genetycznie, takich jak mutacja czynnika V typu Leiden, polimorfizm genu protrombiny G20210A, niedobór antytrombiny III, niedobór białka C i białka S, istotną rolę w rozwoju incydentów niedokrwiennych odgrywają również trombofilie nabyte, wśród których najczęściej występuje zespół antyfosfolipidowy.

Patogeneza zespołu antyfosflipidowego

Zespół antyfosfolipidowy (antiphospholipid syndrome, APS, zespół Hughesa), opisany po raz pierwszy przez Hughesa w 1983 roku, jest najczęstszą postacią nabytej trombofilii [2]. Po raz pierwszy opisano go u pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym (systemic lupus erythematosus, SLE). Charakterystyczne dla zespołu antyfosfolipidowego są powtarzające się poronienia, nawracająca zakrzepica żylna i (lub) tętnicza, małopłytkowość oraz obecność przeciwciał antyfosfolipidowych (antiphospholipid antibodies, APL) w surowicy.

Istotą zespołu antyfosfolipidowego jest wytwarzanie przeciwciał reagujących z fosfolipidami błon komórkowych lub wiążącymi je białkami. Są to głównie przeciwciała antykardiolipinowe (aCL), antykoagulant toczniowy (lupus anticoagulant, LAC), przeciwciała przeciwko β₂-glikoproteinie I (β₂GPI). W przeszłości podczas pierwszych testów laboratoryjnych w celu wykrycia tych przeciwciał jako antygen powszechnie stosowano kardiolipinę (fosfolipid niewystępujący w błonie komórkowej u ludzi), stąd powszechnie stosowana nazwa – przeciwciała antykardiolipinowe (aCL). Obecnie stosuje się również testy immunoenzymatyczne (ELISA) z użyciem innych, obecnych w organizmie człowieka fosfolipidów, głównie fosfatydyloseryny. Natomiast antykoagulant toczniowy, opisany po raz pierwszy u pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym, jest często występującym inhibitorem krzepnięcia. Wskutek jego działania dochodzi do przedłużenia czasu krzepnięcia, czasu częściowej tromboplastyny po aktywacji (activated partial thromboplastin time, aPTT). Paradoksalnie, chociaż LAC in vitro jest antykoagulantem, in vivo nie powoduje krwawień, lecz działa prozakrzepowo. LAC wykrywa się metodami koagulometrycznymi.