Jak ma się konieczność ukończenia kursu z medycyny rodzinnej dla lekarza internisty pracującego w POZ, który uzyskał specjalizację internistyczną 20-30 lat temu, do Kodeksu pracy? Jaka jest podstawa prawna nakazania mu przez pracodawcę ponoszenia kosztów tego kursu i poświęcenia własnego czasu, skoro w umowie o pracę podpisaną kilka, kilkanaście lat temu spełniał wymogi zatrudnienia na zajmowanym wtedy stanowisku? Czy skoro zmianie uległy warunki pracy leżące po stronie pracodawcy, to pracodawca powinien ponosić wszystkie koszta? A może powinno być wypowiedzenie zmieniające warunki pracy?

Aspekt problematyki dotyczącej podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracowników regulują głównie przepisy Kodeksu pracy (KP). Co do zasady, podnoszenie kwalifikacji nie jest przedmiotem pracowniczego obowiązku. Jednakże bywają wyjątki – obowiązkiem podnoszenia kwalifikacji zawodowych objęte są ustawowo niektóre kategorie pracowników, np. obowiązek stałego udoskonalania umiejętności zawodowych lekarzy wynika z art. 18 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz z art. 56 Kodeksu Etyki Lekarskiej. Obowiązek taki może wynikać również z umowy o pracę oraz z autonomicznych źródeł prawa pracy, np. z układów pracy. Jednak ani Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty, ani Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 października 2004 roku w sprawie sposobów dopełniania obowiązku doskonalenia zawodowego lekarzy i lekarzy dentystów nie określają konsekwencji niezdobycia wymaganej minimalnej liczby punktów edukacyjnych w ciągu jednego okresu rozliczeniowego. Można jednak wnioskować, iż niedopełnienie powyższego obowiązku prowadzić będzie do uzasadnionego podejrzenia niedostatecznego przygotowania zawodowego. W takiej sytuacji okręgowa rada lekarska, na podstawie opinii o przygotowaniu zawodowym wydanej przez komisję złożoną z lekarzy o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych, może zobowiązać lekarza do odbycia uzupełniającego szkolenia. Natomiast naruszenie zasad określonych w Kodeksie Etyki Lekarskiej może podlegać odpowiedzialności zawodowej.

Jednak czy pracodawca może nakazać ukończenie konkretnego kursu swojemu pracownikowi, i to na jego koszt? Nałożenie na pracownika obowiązku podniesienia kwalifikacji (ukończenia kursu medycyny rodzinnej) zależeć będzie od samych stron stosunku pracy. Art. 103¹ KP wskazuje, że podnoszenie kwalifikacji zawodowych może odbywać się z inicjatywy lub za zgodą pracodawcy.

W pierwszym przypadku to pracodawca kieruje pracownika na szkolenie, jednak nie będzie to polecenie w ramach zatrudnienia w formule stosunku pracy. Inicjatywa pracodawcy będzie musiała spotkać się z aprobatą pracownika, który musi wyrazić zgodę na uczestnictwo w szkoleniu.

W drugim przypadku inicjatywa szkolenia jest po stronie pracownika, natomiast pracodawca jest obowiązany ułatwić pracownikowi podnoszenie kwalifikacji zawodowych (art. 17 KP oraz art. 94 KP).

W analizowanej sytuacji dotyczącej lekarza internisty mamy do czynienia z inicjatywą leżącą po stronie pracodawcy. Pojawia się pytanie: czy brak gotowości i chęci pracownika do wzięcia udziału w szkoleniu może mieć dla niego negatywny skutek? Czy w takim przypadku pracodawca może wypowiedzieć pracownikowi warunki pracy i płacy, bądź, co gorsze, wypowiedzieć mu definitywnie umowę o pracę na czas nieokreślony? Wydaje się, że tylko w przypadku, gdyby brak zgody pracownika na odbycie szkolenia podnoszącego kwalifikacje zawodowe miał negatywny wpływ na efekt wykonywanej przez niego pracy, może stanowić przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie definitywne lub zmieniające.

Oczywiście, każdorazowo na pracodawcy będzie ciążył obowiązek podania przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy o pracę lub wypowiedzenie dotychczasowych warunków pracy lub płacy. Pracodawca może oczekiwać, że nowy pracownik, z wyższymi kompetencjami, będzie lepiej niż dotychczasowy wykonywał powierzoną mu pracę. Może więc swobodnie decydować o wyborze kadry pracowniczej i zatrudniać tylko osoby najbardziej wykwalifikowane i kompetentne.

Załóżmy jednak, że lekarz zgodzi się na odbycie szkolenia. Jakie wtedy przysługują mu prawa i kto za szkolenie zapłaci? Pracownikowi w przypadku podnoszenia kwalifikacji zawodowych (zarówno z inicjatywy pracodawcy, jak i własnej) przysługuje urlop szkoleniowy oraz zwolnienie z części lub całości dnia pracy (art. 103¹ § 2 KP). Świadczenia te mają charakter obowiązkowy, co oznacza, że pracodawca jest zobowiązany do ich udzielenia. Jeżeli proces podnoszenia kwalifikacji kończy się egzaminem lub koniecznością napisania pracy dyplomowej, pracownik ma prawo do płatnego urlopu szkoleniowego, w wymiarze sześciu dni w przypadku przystąpienia do egzaminów eksternistycznych, egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, oraz w wymiarze 21 dni w ostatnim roku studiów na przygotowanie pracy dyplomowej, a także przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego. Urlopu szkoleniowego udziela się pracownikowi w dni, które są dla niego dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Niezależnie od urlopu szkoleniowego pracownika należy zwolnić z części lub z całości dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybył na zajęcia, oraz na czas ich trwania. Za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z części lub całości dnia pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Oprócz świadczeń obowiązkowych istnieją także świadczenia dodatkowe, np. opłata za kształcenie, opłata za przejazd, koszt materiałów naukowych itp. Zgodnie z art. 103³ KP pracodawca nie jest obowiązany do ich ponoszenia. Przyznanie tych świadczeń pracownikowi ma charakter fakultatywny i zależy od jego dobrej woli. Pracodawca spełnienie powyższych świadczeń może uzależnić od zawarcia z pracownikiem podnoszącym swoje kwalifikacje umowy określającej wzajemne prawa i obowiązki stron (umowa szkoleniowa). W umowie tej pracodawca może postanowić, że zapłaci za świadczenia dodatkowe przy jednoczesnym zobowiązaniu się pracownika do pozostania w zatrudnieniu w okresie maksymalnym do trzech lat od ukończenia podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Umowa szkoleniowa nie może zawierać postanowień mniej korzystnych dla pracownika, niż to wynika z przepisów KP.

Brak zgody lekarza internisty na ukończenie kursu z medycyny rodzinnej może być przyczyną wypowiedzenia warunków pracy lub płacy oraz wypowiedzenia umowy o pracę, jeżeli będzie miał negatywny wpływ na efekt wykonywanej przez pracownika pracy. Natomiast pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługuje prawo do płatnego urlopu szkoleniowego oraz do zwolnienia z części lub całości dnia pracy przy zachowaniu prawa do wynagrodzenia. Jednakże koszty takich szkoleń obciążają pracownika, chyba że pracodawca zgodzi się na ich pokrycie.