Wystawienie zaświadczenia, zwolnienia lekarskiego lub recepty bez przeprowadzenia badania pacjenta – kiedy można to zrobić

Dla przejrzystego omówienia zagadnienia konieczne jest rozróżnienie trybu wystawiania wymienionych dokumentów, bowiem procedury w wypadku każdego z nich są odmienne.

Zaświadczenia i zwolnienia lekarskie

Zastosowanie ma w tym zakresie art. 42 Ustawy z dnia 5.12.1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U.2011.277.1634 j.t.), zgodnie z którym „lekarz orzeka o stanie zdrowia określonej osoby po uprzednim, osobistym jej zbadaniu, z zastrzeżeniem sytuacji określonych w odrębnych przepisach”. Prawo nie definiuje pojęcia „orzeczenie o stanie zdrowia”, jednakże przyjąć można, że oznacza to stwierdzenie stanu zdrowia danej osoby w formie zaświadczenia lub innego dokumentu, koniecznego dla stwierdzenia podstaw istnienia konkretnego uprawnienia lub obowiązku określonej osoby badanej.

Przeprowadzenie uprzedniego, osobistego badania pacjenta niezbędne jest przede wszystkim w przypadku wystawienia dokumentu stwierdzającego okres czasowej niezdolności do pracy, jakim jest zwolnienie lekarskie (druk ZUS ZLA). O czym pamiętać musi lekarz wystawiający takie zwolnienie? Po pierwsze, jego podstawę stanowić może choroba lub konieczność osobistego sprawowania przez daną osobę opieki nad chorym członkiem rodziny. Konieczne jest uprzednie przeprowadzenie bezpośredniego badania stanu zdrowia ubezpieczonego lub chorego członka jego rodziny – pominięcie przez lekarza tego obowiązku skutkować może m.in. cofnięciem upoważnienia do wystawiania przez niego tego rodzaju zaświadczeń. Pamiętać również należy, iż istotną dla lekarza kwestią przy sporządzaniu zwolnienia lekarskiego jest nie tylko stan zdrowia danej osoby, ale również typ i warunki pracy przez nią wykonywanej. Przy uwzględnieniu powyższych przesłanek, lekarz wystawia zwolnienie na okres, w ciągu którego (w jego ocenie jako lekarza) osoba powinna powstrzymać się od pracy. Okres ten nie może jednak być dłuższy niż do czasu, w którym niezbędne jest ponowne badanie stanu zdrowia.

Zwolnienie wstecz

W praktyce najwięcej niedogodności dla pacjenta i dla lekarza sprawia określenie początkowego terminu zwolnienia. Regułą jest wystawienie dokumentu na okres od dnia, w którym przeprowadzono badanie lub dnia bezpośrednio następującego po tym dniu. Przepisy przewidują również możliwość wystawienia zwolnienia lekarskiego za okres późniejszy, nie później jednak niż czwartego dnia po dniu badania w sytuacji, gdy bezpośrednio po dniu badania przypadają dni wolne od pracy albo jeżeli badanie jest przeprowadzane w okresie wcześniej orzeczonej niezdolności do pracy. Często pojawia się pytanie: czy istnieje możliwość wystawienia tzw. zwolnienia wstecz, czyli na okres poprzedzający samą wizytę u lekarza? Owszem, jest to dopuszczalne, ale pod warunkiem, że wyniki pacjenta wykazują, że w tym okresie niewątpliwie był on niezdolny do pracy, jednak okres ten nie może być dłuższy niż trzy dni.

Inne dokumenty

Uprzednie badanie pacjenta konieczne jest również w przypadku wystawienia przez lekarza następujących dokumentów:

• zaświadczenie, opinia lub świadectwo o stanie zdrowia osoby z zaburzeniami psychicznymi,
• zaświadczenie wystawiane przez lekarza sądowego,
• zaświadczenie wystawiane przez lekarza więziennego dla celów uczestnictwa skazanego w czynnościach procesowych,
• zaświadczenie wystawiane dla osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami oraz osób ubiegających się o wydanie licencji członka personelu lotniczego lub jego świadectwa kwalifikacji,
• opinia lekarska o uzależnieniu danej osoby od alkoholu.
  
  

Do sytuacji szczególnych, kiedy wydanie orzeczenia lekarskiego nie wymaga uprzedniego, osobistego badania pacjenta, którego dokument ma dotyczyć, należą m.in.:

• orzeczenie o zdolności poborowej do czynnej służby wojskowej,
• orzeczenie o niezdolności do pracy, pod warunkiem że dokumentacja dołączona do wniosku o orzeczenie jest wystarczająca.

Wystawienie recepty

Powyższe omówienie związane jest z art. 42 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Ma on zastosowanie wyłącznie do dokumentów wydawanych przez lekarza, niezbędnych do realizacji określonych uprawnień lub obowiązków przez osobę, której dotyczą. Nie ma jednak podstaw, aby określony we wskazanym przepisie obowiązek uprzedniego badania odnosić również do każdorazowej procedury wystawienia recepty danemu pacjentowi. NFZ propaguje jednak odmienne stanowisko, co przyczynia się w praktyce do powszechnej dezinformacji i w konsekwencji do dużego stopnia niewydolności ochrony zdrowia. Przepisy w niniejszym zakresie od dawna nie są przejrzyste, jednak problem najbardziej uaktywnił się w momencie, gdy wydano informację dotyczącą niedopuszczalności wystawiania recept bez badania pacjenta przez osoby uprawnione do ich wystawiania, przy czym jako podstawę rzekomej niedopuszczalności wskazano właśnie art. 42 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Ponieważ NFZ oraz Ministerstwo Zdrowia odmiennie interpretują przepisy prawne, które również są niejasne i niekiedy sprzeczne ze sobą, postawić należy pytanie podstawowe: czy dopuszczalne jest przepisanie przez lekarza recepty bez osobistego zbadania pacjenta? Możliwość taka przewidziana została w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 6.05.2008 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej (Dz.U.2008.81.484), jednak dotyczy ona jedynie lekarzy POZ. Przepisy pozwalają im na kontynuowanie leczenia farmakologicznego zastosowanego przez lekarza w poradni specjalistycznej, jeżeli lekarz POZ został poinformowany na piśmie i w ciągu ostatnich 12 miesięcy przez lekarza specjalistę o rozpoznaniu, sposobie leczenia, rokowaniu, ordynowanych lekach, w tym o okresie ich stosowania i dawkowania oraz wyznaczonych wizytach kontrolnych. Niespełnienie wskazanych przesłanek może skutkować nawet rozwiązaniem umowy z NFZ, a dodatkowo powiadomieniem stosownych organów ścigania o narażeniu na niebezpieczeństwo zdrowia i życia pacjenta.

Zaoczne wypisanie recepty

Kolejnym zagadnieniem, jakie należy poruszyć wobec braku regulacji prawnej w tym zakresie, jest możliwość zaocznego przepisania recepty na leki, które lekarz przepisał wcześniej pacjentowi, po ocenie jego zdrowia dokonanej już wcześniej osobiście. Podkreślić należy, że sposobność taka istnieje przy spełnieniu następujących, podstawowych warunków:

a) przyjmowanie przepisywanego leku jest niezbędne ze względu na przewlekłą chorobę lub utrzymanie oczekiwanego stanu zdrowia,

b) pacjent nie zgłasza pogorszenia stanu zdrowia lub dodatkowych dolegliwości,

c) pacjent stosuje się do zaleceń lekarza dotyczących stosowania dawek leku oraz odbycia wizyt kontrolnych.