– Jeszcze dekadę temu operowaliśmy ok. 40 guzów ślinianek rocznie, a teraz diagnozujemy i operujemy już ponad 200. Przyczyny tej epidemii nie są znane, a dotychczas żaden ośrodek nie koordynował tego zjawiska w skali kraju – mówi prof. dr hab. med. Witold Szyfter, kierownik Kliniki Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej UM w Poznaniu.

Ten nagły, dynamiczny wzrost zmian nowotworów gruczołów ślinowych skłonił klinikę w Poznaniu do zabiegania o utworzenie rejestru nowotworów ślinianek i do zorganizowania internetowego pokazu operacji na żywo.

Opis przypadku

Pacjentem był młody, 19-letni mężczyzna, który do poznańskich specjalistów zgłosił się z guzem ślinianki przyusznej. Operację obserwowało prawie tysiąc osób. Guz usunięto bez problemów. Pokazowa operacja, którą przeprowadziła prof. Małgorzata Wierzbicka, wymagała dużej precyzji, ponieważ przy tego typu zabiegach istnieje niebezpieczeństwo uszkodzenia nerwu twarzowego.

– Nasz pacjent opuścił szpital z twarzą ruchomą i nerwem działającym prawidłowo – mówi prof. Wierzbicka.

Nie znamy czynników powstawania raków gruczołów ślinowych, które stanowią ok. 3 proc. wszystkich nowotworów głowy i szyi. Polski Krajowy Rejestr Nowotworów z roku 2003 podaje 316 zdiagnozowanych złośliwych raków dużych gruczołów ślinowych. W tamtym roku przeżyła zaledwie połowa chorych, a przyczyna tak fatalnych wyników tkwi w podstępnej biologii tych guzów oraz późnym zgłaszaniu się pacjentów do lekarza. Przewaga łagodnych guzów w tej lokalizacji usypia czujność pacjentów i lekarzy pierwszego kontaktu, a w rezultacie opóźnia rozpoczęcie leczenia, które wdraża się dopiero w zaawansowanym stadium choroby.

Diagnostyka – krok po kroku

W 80 proc., a więc najczęściej, nowotwory gruczołów ślinowych umiejscowione są w śliniance przyusznej (tak było u mężczyzny operowanego na żywo), podjęzykowej i podżuchwowej. Wyjątkowo wykrywa się je w górnym odcinku przewodów pokarmowego i oddechowego, gdzie także znajdują się gruczoły ślinowe. Najwięcej przypadków złośliwych diagnozuje się w guzach rozwijających się z drobnych gruczołów ślinowych jamy ustnej i gardła, a najmniej w śliniankach przyusznych.

Przy podejrzeniu zmiany nowotworowej w gruczołach ślinowych pierwszym krokiem jest wykonanie ultrasonografii lub tomografii komputerowej, które jednak nie zawsze wystarczą do postawienia rozstrzygającej diagnozy. Ze względu na dużą histologiczną różnorodność typów tych guzów nie zawsze też wystarcza klasyczne badanie histopatologiczne i wtedy trzeba je wesprzeć badaniem immunohistochemicznym.

W przypadku guzów złośliwych istotnym wskazaniem dla lekarza podejmującego leczenie jest zakwalifikowanie guza do grupy o niskim bądź wysokim stopniu złośliwości.

Najczęściej guz ślinianki jest wykrywany przez pacjenta podczas obserwacji szyi czy okolicy przyusznej. Nowotwory te rosną powoli, latami i początkowo mogą nie budzić żadnego niepokoju ani nie dawać jakichkolwiek dodatkowych sygnałów. Większość takich guzów jest co prawda niezłośliwa, ale nieleczona z upływem lat może zmienić charakter. Jeżeli pacjent zaczyna skarżyć się na ból, może to być objaw rozwoju guza złośliwego lub przemiany złośliwej guza łagodnego.

W krajowym rejestrze

Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej (Katedry Otolaryngologii, Chirurgii Głowy i Szyi oraz Onkologii Laryngologicznej) UM w Poznaniu wnioskowała do resortu zdrowia o wydanie rozporządzenia, które nowotwory niezłośliwe dużych gruczołów ślinowych obligatoryjnie wprowadziło do Krajowego Rejestru Nowotworów. Stało się to we wrześniu ubiegłego roku. Prowadzenie, koordynację i nadzór powierzono poznańskiej klinice, reprezentowanej przez prof. Małgorzatę Wierzbicką, zastępcę kierownika kliniki.

Współpraca z Poznańskim Centrum Superkomputerowo-Sieciowym umożliwiła szybkie opracowanie strony internetowej www.guzyslinianek.pl. Do programu włączono 130 oddziałów szpitalnych laryngologii, chirurgii szczękowo-twarzowej, chirurgii onkologicznej i laryngologii dziecięcej. Szacuje się, że w ten sposób może być rejestrowanych ok. 1200 zabiegów rocznie.

– Do zadań rejestru należy przetwarzanie danych o operacjach nowotworów niezłośliwych dużych gruczołów ślinowych oraz wymiana przetwarzanych danych pomiędzy prowadzącym rejestr a szpitalnymi jednostkami wykonującymi zabiegi – mówi prof. Wierzbicka, koordynator Krajowego Rejestru.