Podeszły wiek jest czynnikiem ryzyka zaburzeń funkcji poznawczych, a u ich podłoża leżą dwie główne przyczyny: choroba Alzheimera i patologie naczyniowe. W badaniach epidemiologicznych zarówno przekrojowych, jak i prospektywnych wykazano, że wieloletnie nadciśnienie tętnicze może prowadzić do upośledzenia funkcji poznawczych i rozwoju objawów otępiennych.

Nadciśnienie tętnicze jest jednym z podstawowych czynników ryzyka otępienia naczyniopochodnego, sprzyja wystąpieniu udarów mózgu, a także zmianom istoty białej centralnego układu nerwowego. Związek nadciśnienia tętniczego i choroby Alzheimera nie jest jednoznaczny, a wyniki badań obserwacyjnych dały rozbieżne rezultaty. Niewątpliwie trwające wiele lat nadciśnienie powoduje zmiany zwyrodnieniowe i adaptacyjne w oporowych naczyniach centralnego układu nerwowego, prowadząc do zwężenia naczyń mózgu i zmniejszonej perfuzji. Biorąc pod uwagę częstość jego występowania oraz starzenie się populacji, można się spodziewać znacznego wzrostu liczby chorych z zaburzeniami funkcji poznawczych. Pomimo jednoznacznych wyników wskazujących, że skuteczne leczenie nadciśnienia może zapobiegać zmianom otępiennym, to brak danych wskazujących na optymalną terapię obniżającą ciśnienie tętnicze w profilaktyce demencji.

Omawiany artykuł przedstawia dane uczestników populacyjnego badania Newcastle 85+ Study. Do projektu poprzez praktyki lekarzy rodzinnych włączono osoby urodzone w 1921 roku i zamieszkałe w okolicach Newcastle w Wielkiej Brytanii. U wszystkich wyjściowo i po trzech latach obserwacji wykonano pomiary ciśnienia krwi, ocenę stosowanego leczenia przeciwnadciśnieniowego oraz test mini-mental state examination (MMSE), będący krótkim kwestionariuszem stosowanym jako przesiewowe narzędzie do oceny funkcji poznawczych.

Do badania włączono 238 osób z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym, leczonym farmakologicznie.

W okresie trzech lat obserwacji wykazano, że stosowanie w leczeniu nadciśnienia tętniczego antagonistów wapnia (CCB) wiązało się z niższym ryzykiem upośledzenia funkcji poznawczych (mniejszy spadek wyniku punktowego MMSE w okresie trzech lat) w porównaniu z pacjentami leczonymi innymi lekami przeciwnadciśnieniowymi, także po uwzględnieniu w analizie wieloczynnikowej innych zmiennych, jak wiek, płeć, wykształcenie, palenie tytoniu, wskaźnik masy ciała czy same wartości ciśnienia tętniczego (95-proc. CI 0,16-2,42, p = 0,03). Różnice w progresji upośledzenia funkcji poznawczych między grupą leczoną CCB a pozostałymi lekami przeciwnadciśnieniowymi były najbardziej wyraźne dla osób z wyjściowo najwyższym wynikiem MMSE. W tej grupie protekcyjny efekt CCB przed rozwojem otępienia był najsilniejszy statystycznie.

Autorzy badania wskazują, że u pacjentów w podeszłym wieku leczenie przeciwnadciśnieniowe antagonistami wapnia może zmniejszać progresję zmian otępiennych.

Ocena wpływu leczenia hipotensyjnego na ryzyko/progresję otępienia była celem kilku dużych badań klinicznych. Najbardziej spektakularne wyniki uzyskano w badaniu Syst-Eur, w którym chorych z izolowanym skurczowym nadciśnieniem tętniczym przydzielano losowo do terapii nitrendypiną (z ewentualną jego modyfikacją i dołączeniem enalaprylu lub hydrochlorotiazydu) lub placebo. Funkcje poznawcze oceniano za pomocą kwestionariusza MMSE. Po zakończeniu badania wykazano, że leczenie przeciwnadciśnieniowe o 55 proc. redukuje ryzyko demencji z 7,7 do 3,3 przypadku na 1000 osób/rok.

W badaniu HYVET, do którego włączano podobną wiekowo grupę jak w analizowanej pracy (> 80 lat), oceniano wpływ leczenia przeciwnadciśnieniowego na ryzyko i postęp demencji. W badaniu tym nie stwierdzono istotnych zmian funkcji poznawczych między grupą aktywnego leczenia (ACE/diuretyk) a placebo. Wpływ terapii przeciwnadciśnieniowej na funkcje poznawcze był przedmiotem kilku opublikowanych metaanaliz, włączających do opracowania statystycznego m.in. wyniki badania Syst-Eur i HYVET. Wyniki tej metaanalizy jednoznacznie wskazują, że leczenie przeciwnadciśnieniowe zmniejsza ryzyko zaburzenia funkcji poznawczych. W przeciwieństwie jednak do cytowanego badania nie wykazano przewagi żadnej z klas leków przeciwnadciśnieniowych w prewencji zaburzeń otępiennych. Ocena, czy antagoniści wapnia mają pozahipotensyjne działania neuroprotekcyjne, wymaga dalszych badań.