Badania nad długoterminowymi zmianami ciśnienia tętniczego oraz związku wartości ciśnienia tętniczego w dzieciństwie z ryzykiem nadciśnienia tętniczego i incydentów sercowo-naczyniowych w okresie dorosłym były prowadzone już od kilkudziesięciu lat. Najistotniejsze wyniki przyniosły badania Bogalusa Heart Study, w których opisano zjawisko długoterminowej tendencji do utrzymywania się podwyższonych wartości ciśnienia (tzw. tracking). Wykazano, że czynnikiem, który w największym stopniu pozwala przewidywać wystąpienie utrwalonego nadciśnienia, jest obecność wyjściowo wysokiego ciśnienia. Nie zawsze podwyższone wartości ciśnienia w dzieciństwie ewoluują w kierunku nadciśnienia, do czynników sprzyjających takiej progresji należy w pierwszej kolejności otyłość, a także rasa czarna, obciążający rodzinny wywiad w kierunku nadciśnienia, mała aktywność fizyczna, niska masa urodzeniowa, wysokie spożycie sodu czy niski status socjoekonomiczny.

Powtarzane pomiary ciśnienia tętniczego w okresie dziecięcym mogą istotnie poprawić wartość predykcyjną zmierzonego wyjściowo ciśnienia w przewidywaniu nadciśnienia oraz subklinicznej miażdżycy w późniejszym okresie.

Do badania Cardiovascular Risk in Young Finns Study włączono 1927 osób (54 proc. kobiet), u których wykonywano pomiary ciśnienia tętniczego w okresie od 3. do 24. r.ż. i poddano 21-31 latom obserwacji. Po zakończeniu okresu obserwacji (grupa badana liczyła wówczas od 30-45 lat) nadciśnienie tętnicze (> 140/90 mmHg lub leczenie przeciwnadciśnieniowe) stwierdzono u 19 proc. uczestników. U wszystkich po zakończeniu obserwacji oprócz standardowych pomiarów ciśnienia wykonano oznaczenie grubości kompleksu intima-media (IMT) tętnicy szyjnej wewnętrznej (za nieprawidłową uznano wartość > 90. percentyla lub obecność blaszki miażdżycowej). Porównano, jak silną wartość predykcyjną w przewidywaniu nadciśnienia tętniczego lub pogrubianiu IMT w przyszłości ma pojedynczy nieprawidłowy wynik pomiaru ciśnienia w dzieciństwie lub w młodości (zdefiniowany jako wartości ciśnienia tętniczego przekraczające 90. percentyl) względem kilku wyników nieprawidłowych. W porównaniu z jednym nieprawidłowym wynikiem pomiaru ciśnienia w dzieciństwie dwa wyniki nieprawidłowe zwiększały istotność współczynnika korelacji z wartością ciśnienia skurczowego (r = 0,44 v. r = 0,33, p < 0,001) i rozkurczowego (r = 0,35 v. r = 0,17, p < 0,001) w okresie dorosłym. Ponadto dwa nieprawidłowe wyniki pomiaru ciśnienia w dzieciństwie zwiększały wartość predykcyjną przewidywania rozwoju nadciśnienia tętniczego względem pojedynczego pomiaru (odds ratio 0,63 v. 0,60, p = 0,003). Trzeci nieprawidłowy pomiar ciśnienia w dzieciństwie nie powodował dalszego zwiększenia istotności wartości predykcyjnej wcześniejszej obserwacji.

Komentarz

Aktualne zalecenia postępowania w zapobieganiu chorobom układu krążenia wskazują na konieczność pomiarów ciśnienia u wszystkich dzieci w okresie 3-17 lat co rok, a wartości zmierzone należy odnieść do wieku, płci i wzrostu. Nadciśnienie u dzieci i młodzieży jest zdefiniowane jako przekraczające wartość 95. percentyla, a wartości prawidłowe poniżej 90. percentyla. Zakres 90.-95. percentyla oznacza tzw. stan przednadciśnieniowy.

Nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży występuje u ok. 1 proc. populacji. Zdecydowana większość to nadciśnienie wtórne, ale coraz więcej jest dzieci i młodzieży z nadciśnieniem pierwotnym, czego przyczyną jest rosnący problem otyłości.

Konieczność wczesnego rozpoznania i odpowiedniego postępowania z dziećmi z wysokimi wartościami ciśnienia tętniczego (ale niespełniającymi kryteriów rozpoznania nadciśnienia) jest podkreślana coraz częściej. W przypadku stwierdzenia wartości podwyższonych należy dzieciom i ich rodzinom przekazać informacje na temat optymalnej diety oraz stylu życia. Posiłki rodzinne są doskonałą okazją do kształtowania zdrowych nawyków żywieniowych na resztę życia. Warto także zachęcać do wykonywania odpowiednio dostosowanych do wieku ćwiczeń fizycznych. Wprowadzenie zaleceń zdrowego stylu życia z pewnością pozwoli poprawić ogólną kondycję i stan zdrowia dzieci, aczkolwiek dotąd brak danych z badań obserwacyjnych, czy zapobiega to wystąpieniu nadciśnienia tętniczego w przyszłości.