Podstawową metodą leczenia raka podstawnomórkowego (BCC), najczęściej występującego raka u osób rasy białej, jest wycięcie chirurgiczne. Jednak ze względu na lepszy efekt kosmetyczny i niższe koszty coraz chętniej stosowane jest leczenie nieinwazyjne, np. za pomocą terapii fotodynamicznej czy imikwimodu. Do leków potencjalnie przydatnych w terapii BCC zaliczane są niesteroidowe leki przeciwzapalne i przeciwbólowe (NLPZ) oraz pochodne witaminy D, które mogą oddziaływać na szlaki przekazywania sygnałów aktywowane u osób z rakiem podstawnokomórkowym. Wcześniejsze badania wskazują na redukcję liczby ognisk u osób z zespołem mnogich BCC, u których stosowano doustne NLPZ. Naukowcy z ośrodków w Holandii, Singapuru i Wielkiej Brytanii przeprowadzili badanie II fazy oceniające przydatność żelu z 3-proc. diklofenakiem i maść z kalcytriolem o stężeniu 3 μg/g w monoterapii i w terapii kombinowanej u pacjentów z powierzchownym (sBCC) i guzkowym BCC.

Pacjentów z histopatologicznie potwierdzonym pierwotnym sBCC (n = 64) lub guzkowym BCC (n = 64) zlokalizowanym poza twarzą i skórą owłosioną głowy podzielono losowo na cztery grupy, w których stosowano miejscowo diklofenak, kalcytriol, oba leki lub nie prowadzono żadnej terapii (grupa kontrolna). Uczestnicy badania przez osiem tygodni codziennie dwukrotnie aplikowali preparaty pod okluzją; następnie zmiany były wycinane chirurgicznie. Z udziału w badaniu wykluczono osoby stosujące doustne NLPZ ponad cztery razy w tygodniu lub suplementy witaminy D przez ostatnie 30 dni. Pierwszorzędowym punktem końcowym badania był odsetek komórek wykazujących ekspresję Ki-67 i Bcl-2 w badaniu immunohistochemicznym. Protoonkogen Bcl-2 wykazuje nadekspresję w większości BCC, a Ki-67, marker proliferacji, wykrywany jest w jądrach proliferujących komórek. Drugorzędowymi punktami końcowymi była histologiczna regresja guza, objawy niepożądane i stopień przestrzegania zaleceń przez pacjentów (compliance).

W zmianach sBCC, na które aplikowano żel z diklofenakiem, stwierdzono znaczący spadek ekspresji Ki-67 (P < 0,001) i Bcl-2 (P = 0,002), a po terapii kombinowanej – Ki-67 (P = 0,012). Całkowitą regresję histologiczną sBCC stwierdzono u 64,3 proc. (P = 0,003) pacjentów leczonych diklofenakiem i 43,8 proc. (P = 0,007) leczonych NLPZ i kalcytriolem, a u żadnego z pacjentów w grupach z monoterapią kalcytriolu i kontrolnej. Nie zaobserwowano istotnych różnic w przypadku guzkowego BCC. Reakcje niepożądane w miejscu aplikacji były głównie łagodne i o umiarkowanym nasileniu. Stwierdzono wysoki compliance, ponad 92 proc.

Komentarz

Chociaż najskuteczniejsze pozostaje wycięcie chirurgiczne, wyniki badania wskazują, że diklofenak (i być może inne NLPZ) w preparacie miejscowym jest potencjalnie wartościową terapią powierzchownego BCC. Zwłaszcza że jego mechanizm działania jest inny niż w przypadku aktualnie stosowanych metod nieinwazyjnych. Stosunkowo niewielka liczba uczestników badania sugeruje konieczność przeprowadzenia dalszych badań na większych próbach pacjentów.