Ryc. 3. Martin Evans, czyli Nagroda Nobla za zrozumienie komórek macierzystych.

Równolegle z pracami Kleinsmitha i Pierce’a, w Ontario Cancer Institute w Toronto, biolog Ernest McCulloch wraz z biofizykiem Jamesem Tillem prowadzili badania nad wpływem promieniowania RTG na hematopoezę zachodzącą w szpiku kostnym. Wprowadzając komórki szpiku kostnego do ciała myszy poddanych różnym dawkom napromieniowania, dostrzegli w badaniu sekcyjnym zwierząt, że w trzustkach pojawiły się charakterystyczne, chociaż wcześniej nieobecne guzki. Co więcej, ich liczba była zawsze proporcjonalna do liczby komórek szpikowych wprowadzonych do organizmu myszy. Przebadawszy dokładnie guzki, stwierdzili ponad wszelką wątpliwość, że w istocie są to odrębnie rozwijające się kolonie komórek, z których każda bierze swój początek z pojedynczej komórki macierzystej lub z jakiegoś trudnego wówczas do wykrycia elementu formującego kolonię (colony-forming unit – CFU). Kolejne eksperymenty w pełni potwierdziły wyniki kanadyjskich badaczy, wskazujących również na charakterystyczny dla tychże komórek mechanizm autoregeneracji. Tym samym otworzył się kolejny rozdział rozległych i wieloośrodkowych badań, lecz na znaczący przełom przyszło czekać przez całą kolejną dekadę.

W 1981 roku ukazały się niezależnie od siebie prace podsumowujące rezultaty doświadczeń brytyjskich badaczy Martina Evansa (ryc. 3) i Matthew Kaufmana, a także amerykańskiej uczonej Gail Martin. Był to moment, kiedy po raz pierwszy uzyskano linię zarodkowych komórek macierzystych (ang. embryonic stem cells – ESC) u wyselekcjonowanego gatunku myszy. W 1998 roku zespół badaczy pod kierunkiem amerykańskiego biofizyka Jamesa A. Thomsona ogłosił, że udało mu się wypracować metodę izolacji ludzkich komórek ESC. Osiem lat później na łamach prestiżowego czasopisma „Nature” ukazał się artykuł informujący o udanym przekształceniu mysich komórek skóry w indukowane pluripotentne komórki macierzyste. Ten sam efekt uzyskano, wykorzystując komórki człowieka. Autorem sukcesu był japoński lekarz Shin’ya Yamanaka, którego w 2012 roku uhonorowano Nagrodą Nobla. Pięć lat wcześniej nagrodę otrzymał Martin Evans.

Dzisiaj wiemy, że świat komórek macierzystych jest bardzo zróżnicowany, a ich możliwości o wiele większe, niż zakładano. Śledząc najnowsze doniesienia, warto jednak pamiętać, że ich historia sięga XIX wieku, kiedy po raz pierwszy spekulowano o ich istnieniu.