Rachel Whitmer i wsp. (2005) z Oakland w Północnej Kalifornii przeprowadzili szeroko zakrojone badania prospektywne, które doprowadziły do stwierdzenia większego zagrożenia otępieniem u osób z otyłością. W latach 1964-2003 prowadzili oni obserwację 10 276 osób w wieku 40-45 lat. Po upływie 27 lat otępienie rozpoznano u 713 uczestników badań (6,9 proc.). Osoby otyłe (BMI ≥ 30) miały o 74 proc. zwiększone ryzyko otępienia, osoby z nadwagą (BMI 25,0-29,9) miały ryzyko otępienia podwyższone o 35 proc. w porównaniu z osobami z prawidłową masą ciała (BMI 18,6-24,9).

Lautenschlager i Almeida (2006) z Perth poddali analizie badania kohortowe nad rolą aktywności fizycznej w prewencji pierwotnej i wtórnej AD i innych postaci otępienia. Wynika z nich, że dowody na tę rolę są słabe i nieporównywalne z badaniami randomizowanymi.

Z badań przeprowadzonych w Holandii przez zespół Schuit (2001) wśród mężczyzn w wieku 74,6 +/- 4,3 lat wynika, że osoby aktywne fizycznie przez mniej niż godzinę dziennie miały dwukrotnie większe ryzyko istotnego obniżenia stanu funkcji poznawczych w ciągu trzech lat niż w grupie kontrolnej o aktywności przekraczającej godzinę dziennie. Ryzyko to wzrastało 13,7 razy u nosicieli allelu APOEe4, wykazujących aktywność fizyczną mniejszą niż godzinę dziennie.

Nicola Coley i wsp. opublikowali w 2008 roku obszerny, liczący ponad 30 stron przegląd piśmiennictwa poświęconego zapobieganiu otępieniom. Zwrócono w nim uwagę na rolę ćwiczeń fizycznych, zróżnicowaną aktywność w czasie wolnym (leasure time) oraz aktywność fizyczną. Poniżej fragmenty tego przeglądu:

Ćwiczenia fizyczne. Zwiększona częstotliwość lub nasilenie wysiłku fizycznego i aktywności fizycznej pod koniec życia okazały się związane ze zmniejszeniem ryzyka wystąpienia demencji/choroby Alzheimera w dziesięciu doniesieniach i poprawą funkcji poznawczych w 19 badaniach. Jednak w dziewięciu badaniach nie stwierdzono żadnego związku aktywności fizycznej z otępieniem/chorobą Alzheimera. W dwóch badaniach oceniających wpływ wysiłku fizycznego w wieku średnim na ryzyko demencji pod koniec życia uzyskano sprzeczne wyniki (Rovio 2005, Yamada 2003).

Aktywność w czasie wolnym. W pięciu badaniach stwierdzono, że wysoka aktywność spędzania wolnego czasu zmniejszyła ryzyko wystąpienia demencji lub zaburzeń poznawczych. Jedno badanie (Fabrigoule 1995) wykazało wpływ indywidualnych aktywności takich jak podróże, prace dorywcze, praca w ogródku, na zmniejszenie ryzyka wystąpienia demencji. W przeciwieństwie do tego badania, w dwóch innych (Verghese 2006, Aartsen 2002) nie znaleziono związku między indywidualną codzienną aktywnością (w tym kontakty towarzyskie) a funkcjami poznawczymi. Ponadto dwa inne badania pozwoliły na stwierdzenie, że korzystny wpływ aktywności umysłowej, towarzyskiej i fizycznej na demencję lub funkcje poznawcze był największy, gdy osoby starsze wykazywały wysoki poziom aktywności w co najmniej dwóch spośród tych trzech domen.

Ćwiczenia fizyczne a funkcje poznawcze. Nieliczne próby kliniczne wykazały wpływ standardowych ćwiczeń fizycznych na funkcje poznawcze (Teri 2003). Oken i wsp. (2006) oceniali wpływ ćwiczeń jogi przez sześć miesięcy na funkcje poznawcze i jakość życia zdrowych seniorów. Pomimo poprawy wydolności fizycznej i wskaźników jakości życia, nie stwierdzono wpływu na funkcje poznawcze. Kramer i wsp. (1999) porównali dwa rodzaje ćwiczeń (aerobowe i beztlenowe) osób w podeszłym wieku i stwierdzili po upływie sześciu miesięcy znaczną poprawę w dziedzinie funkcji wykonawczych u uczestników grupy uprawiającej ćwiczenia aerobowe (tlenowe), zaś inne domeny funkcji poznawczych pozostały w obu grupach na porównywalnym poziomie.

Kontakty towarzyskie, rozrywki i ćwiczenia fizyczne. Metaanalizy i przeglądy.

Trzy badania oceniały skutki społeczne i psychiczne czynników stylu życia lub ćwiczeń fizycznych na demencję i funkcje poznawcze. Pierwsze (Fratiglioni 2004) potwierdziło, że aktywny i zintegrowany społecznie styl życia osób w podeszłym wieku może chronić przed demencją, chociaż sugerowano, że społeczne, psychiczne i fizyczne elementy stylu życia mogą działać za pośrednictwem wspólnej ścieżki. Badania Lautenchlagera i wsp. oraz przegląd piśmiennictwa dokonany przez Rolanda i wsp. wykazały korzystny wpływ aktywności fizycznej na funkcje poznawcze osób w podeszłym wieku, głównie na podstawie badań obserwacyjnych, ale nie znaleziono zbyt wielu dowodów wskazujących na związek z demencją/chorobą Alzheimera – podkreśla się brak randomizowanych, kontrolowanych badań w tej dziedzinie.

Najnowszym doniesieniem będącym wynikiem wspomnianego już wyżej Northern Manhattan Study jest artykuł Willeya i wsp. zatytułowany: „Leisure-time physical activity associates with cognitive decline: The Northern Manhattan Study”; Neurology 2016;86(20):1897-903. Przeprowadzili oni standardowe badanie neuropsychologiczne wśród 1228 osób z wykorzystaniem pakietu NPE, ocenę ryzyka chorób sercowo-naczyniowych i badanie rezonansem jądrowym (MRI).

Badania udało się powtórzyć pięć lat później u 876 osób. Dla oceny aktywności fizycznej zastosowano wykorzystany przez Salco i wsp. w 1998 roku kwestionariusz oceniający wpływ aktywności fizycznej na zachorowalność na udar mózgu – badania te przeprowadzono także w ramach Northern Manhattan Study.

Za brak aktywności fizycznej uznaje się deklarowane mniej niż 10 minut aktywności dziennie w ciągu ostatnich dwóch tygodni. Za niewielką aktywność (light) przyjęto 2 godz./tydz., umiarkowaną 2 do 5 godz./tydz. (moderate), za znaczną (heavy) powyżej 5 godz./tydz.

Wyniki: brak aktywności fizycznej w czasie wolnym (LTPA) lub jej niski poziom wiązały się z gorszym poziomem funkcji wykonawczych, pamięci semantycznej i prędkości przetwarzania informacji. W grupie z niewielką aktywnością preferowano spacery, ćwiczenia (calisthenics = kalistenika [stgr. piękno i siła] – aktywność fizyczna polegająca na treningu siłowym bazującym na ćwiczeniach z wykorzystaniem własnej masy ciała, np. pompki, mostki, brzuszki i podciąganie się na drążku; jest często łączona ze stretchingiem), taniec, golf, pracę w ogrodzie, kręgle i jazdę na koniu. W grupie z aktywnością umiarkowaną preferowano jazdę na rowerze, pływanie, wspinaczkę i tenis. W grupie ze znaczną aktywnością – aerobik i jogging. Wśród uczestników, którzy na początku badania nie wykazywali zaburzeń funkcji poznawczych, funkcje te uległy istotnemu obniżeniu u osób z brakiem lub niskim poziomem LTPA w porównaniu z osobami o umiarkowanym i wysokim poziomie aktywności fizycznej, odpowiednio: szybkości przetwarzania informacji i pamięci epizodycznej.

Wnioski autorów: niski poziom LTPA jest niezależnie związany z większym spadkiem zdolności poznawczych.

∗∗∗

Na podstawie tego przeglądu badań naukowych można stwierdzić, że aktywność fizyczna wprawdzie nie chroni całkowicie przed zachorowaniem na chorobę Alzheimera i inne formy otępienia, lecz istotnie zmniejsza ryzyko i opóźnia moment zachorowania.