Dr Małgorzata Kawa

Starsi ludzie narzekają na zanikającą z biegiem lat sprawność fizyczną i siłę, pojawia się u nich wielochorobowość, przestają być samodzielni oraz borykają się z wieloma problemami natury psychicznej.

Zasadniczym celem działań promujących zdrowie wśród ludzi starszych jest poprawa jakości ich życia, o której często decyduje poziom sprawności i niezależności, poczucia własnej wartości oraz stopień izolacji w środowisku społecznym.

Wytyczne dotyczące promocji zdrowia w przypadku ludzi w wieku podeszłym, sformułowane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), są następujące:

1. Zapobieganie zaburzeniom fizycznym, psychicznym i jatrogennym lub ich łagodzenie.

2. Przedłużanie okresu aktywności i niezależnego, samodzielnego życia.

3. Zapewnienie takiego systemu opieki dla ludzi w wieku podeszłym, który umożliwiałby zachowanie autonomii jednostki, jej niezależność i gwarantował odpowiednią jakość życia.

4. Rezygnowanie ze stosowania różnych form opieki instytucjonalnej na rzecz opieki domowej.

5. Zmniejszanie stresu pacjenta w przypadku choroby terminalnej.

6. Opóźnianie konieczności stosowania różnego rodzaju świadczeń medyczno-opiekuńczych.

Starzenie zwyczajne czy patologiczne

Ludzie starzy nie stanowią homogenicznej grupy ludności, zarówno pod względem zaawansowania procesów starzenia, jak i sprawności biologicznej oraz psychicznej. Zbytnim uproszczeniem jest traktowanie populacji osób starszych jako osób powyżej 60. lub 65. r.ż. (60+, 65+). Najogólniejszego podziału z punktu widzenia gerontologii można dokonać, przyjmując dwie grupy wiekowe: jedną do 75. r.ż. – wczesna starość, drugą po 75. r.ż. – późna starość.

Proces starzenia się człowieka jest niewątpliwie uzależniony od jego stylu życia. Dość zaawansowany etap starzenia się czasami prezentują ludzie już w wieku 40 lat, natomiast inni w wieku 70-80 lat nie przejawiają tych objawów i są aktywni fizycznie. Dynamika zmian starczych jest też w dużym stopniu uwarunkowana genetycznie, a także chorobowo. Tylko 10 proc. populacji doświadcza starzenia się zwyczajnego, pozostałe 90 proc. starzeje się patologicznie, tracąc sprawność w życiu codziennym.

Ryc. 1-2. Trening zdrowotny sensomotoryczny seniorów z wykorzystaniem kijów bungy-pump.

Z wiekiem następują zmiany fizjologiczne i patofizjologiczne obniżające naturalne możliwości organizmu do regeneracji oraz powodujące osłabienie zdolności adaptacyjnych organizmu na działający bodziec, co wpływa istotnie na zmniejszenie wielkości różnych wskaźników fizjologicznych (obniżenie wysokości ciała, zmniejszenie masy i siły mięśniowej oraz zwiększenie zawartości tkanki tłuszczowej). Proces intensywnego odkładania się tkanki tłuszczowej u kobiet, szczególnie w okolicy bioder, pośladków i ud, rozpoczyna się już pomiędzy 40. a 60. r.ż., jako wynik złych nawyków żywieniowych, leczenia hormonalnego oraz niskiego poziomu aktywności fizycznej. Masa ciała kobiet zwiększa się w wieku 60-69 lat, a następnie od 70. r.ż. obniża się i osiąga wartość zbliżoną do tej w wieku 40-49 lat.

Największa skłonność do tycia u mężczyzn występuje w średnim wieku, a obniża się w wieku 65-84 lat i dotyczy ok. 26 proc. płci męskiej. Pierwsze obniżenie masy ciała u mężczyzn ma miejsce w wieku 40-59 lat i wiąże się z utratą tkanki mięśniowej, następnie masa ciała wzrasta (do 60.-69. r.ż.) w wyniku wzrostu tkanki tłuszczowej (sarcopenic obesity) i obniża się wyraźnie po 70. r.ż. Zmiany polegające na obniżaniu masy ciała z wiekiem są bardzo istotne, większe u mężczyzn i mniejsze u kobiet. Mężczyźni w wieku 40-49 lat średnio ważą o 6,5 kg więcej od kobiet, w późnej starości o 1,2 kg mniej. Jedną z przyczyn zmniejszenia się masy ciała jest utrata wody (większa u mężczyzn), która szacowana jest na 38 proc. ogólnej jej zawartości. Zmniejsza się także zawartość składników mineralnych kości, zmianie ulegają właściwości układu krążenia, pojawiają się przejściowa hipotonia oraz systematyczna hipertonia, zmniejsza się aktywność enzymów w procesach tlenowych i beztlenowych.

Wraz z wiekiem następują zmiany w układzie oddechowym, zmniejsza się pojemność życiowa płuc, obniżeniu ulega podstawowa przemiana materii, pojawia się coraz większe zesztywnienie tkanki łącznej z nasilającymi się bólami stawów. Dochodzi do utraty masy mięśniowej (na poziomie nawet 1 proc. rocznie), a także siły, mocy i szybkości. Po przekroczeniu 50. r.ż. masa mięśniowa zmniejsza się średnio o około 6 proc. na każdą dekadę, natomiast korelująca z nią siła mięśniowa maleje pomiędzy 50. a 60. r.ż. w tempie 1,5 proc. rocznie, a po 60. r.ż. spada średnio o 3 proc. na rok. Wydolność układów: oddechowego, krwionośnego, moczowego, nerwowego, funkcji wątroby oraz narządów zmysłu spada równolegle ze spadkiem siły mięśniowej. Nałóg palenia papierosów może być przyczyną przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) i chorób układu sercowo-naczyniowego.