W codziennej praktyce lekarze i fizjoterapeuci zlecają ćwiczenia, których celem jest poprawa czucia głębokiego, równowagi i koordynacji ruchu na różnym podłożu. Problem dotyczy szczególnie pacjentów geriatrycznych, którzy mają zaburzenia równowagi, koordynacji ruchu, choroby neurodegeneracyjne, a także pacjentów po przebytych obrażeniach narządu ruchu, gdy dochodzi do uszkodzeń więzadeł, ścięgien i mięśni.

Celem artykułu jest przedstawienie wybranych, najczęściej stosowanych testów, metod i pomiarów służących ocenie propriocepcji przed fizjoterapią i po jej zakończeniu, w ramach kompleksowego postępowania leczniczego.

Propriocepcja – czucie głębokie (Sherrington 1906) należy do zmysłów człowieka, a przebieg informacji czucia głębokiego i reakcje organizmu na te bodźce są zjawiskami odruchowymi. W fizjologicznych warunkach w tego rodzaju odruchach musi działać sprawnie pięć składowych łuku odruchowego:

• receptory czucia głębokiego – proprioceptory,
• włókna aferentne,
• ośrodek centralnego układu nerwowego (CUN),
• włókna eferentne,
• efektory – np. mięśnie lub łuki odruchowe zachodzące na różnych poziomach sterowania CUN.

Proprioceptory umiejscowione są głównie w więzadłach, torebkach stawowych, ścięgnach, mięśniach oraz w błędniku. Propriocepcja odgrywa ważną rolę w utrzymaniu prawidłowej pozycji stawu, segmentu ciała lub całego ciała i współuczestniczy w utrzymaniu ciała człowieka w pozycji stojącej oraz w czasie różnego rodzaju lokomocji. W wyniku działania na organizm bodźców zewnętrznych lub wewnętrznych dochodzi do zmian napięcia, ucisku i rozciągnięcia tkanek podczas zmiany pozycji stawu, co powoduje aktywację receptorów czucia głębokiego. Informacje czuciowe z proprioreceptorów mogą być przetwarzane na trzech różnych poziomach centralnego układu nerwowego, takich jak rdzeń kręgowy, pień mózgu, oraz na wyższych poziomach podkorowych i korowych CUN, takich jak móżdżek, kora mózgowa (Myers i Lephart, 2000).

Wyróżniamy propriocepcję bierną i czynną (Fabiś 2016):

1. Za sprawność propriocepcji biernej odpowiedzialne wydają się głównie receptory umiejscowione w więzadłach, torebce stawowej.

2. Za sprawność propriocepcji czynnej – dynamicznej, odpowiedzialne są proprioceptory umiejscowione w mięśniach i ścięgnach.

Obrażenia stawów, aparatu więzadłowego, mięśni, choroba zwyrodnieniowa stawów, choroby degeneracyjne układu nerwowego mają związek ze współtowarzyszącym zaburzeniem czucia głębokiego w stawach, kończynach, zaburzeniem utrzymania równowagi w staniu i podczas lokomocji.