Żeńska cewka moczowa jest krótka i szeroka, uchodzi do przedsionka pochwy, będąc stale narażona na kontakt ze środowiskiem bogatym w bakterie. O ile spektrum typowych objawów klinicznych jest powszechnie znane i obejmuje częstomocz, stałe parcie na pęcherz moczowy, dyskomfort oraz bóle podczas mikcji, o tyle odmienne są czynniki ryzyka zakażeń u kobiet przed menopauzą i po menopauzie.

W przypadku kobiet przed menopauzą najważniejszym czynnikiem ryzyka zapalenia pęcherza moczowego jest aktywność seksualna, w tym szczególnie zmiana partnera i stosowanie środków plemnikobójczych. Z kolei wśród kobiet po menopauzie wśród czynników ryzyka wymienia się przede wszystkim atrofię błony śluzowej pochwy, nietrzymanie moczu, zaburzenia statyki narządu rodnego i przedniej ściany pochwy, zaleganie moczu w pęcherzu moczowym po mikcji¹. Co ciekawe, zauważono również, że nasilenie i częstość występowania poszczególnych objawów zapalenia pęcherza moczowego mogą różnić się zależnie od statusu hormonalnego. W trakcie epizodu zakażenia kobiety przed menopauzą częściej obserwują oddawanie moczu w nocy, podczas gdy pacjentki po menopauzie częściej skarżą się na wystąpienie nietrzymania moczu².

Zapalenie pęcherza moczowego

Rozpoznanie zapalenia pęcherza moczowego zazwyczaj nie stanowi wyzwania diagnostycznego i nie wymaga dodatkowych badań. Polecana diagnostyka zarezerwowana jest głównie dla przypadków nietypowych, wątpliwych, nawrotowych bądź powikłanych. Rekomendacje dotyczące leczenia zapalenia pęcherza moczowego co roku opracowują m.in. eksperci Europejskiego Towarzystwa Urologicznego. Zalecają oni stosowanie jednego z trzech antybiotyków: fosfomycyny, piwmecyliny lub nitrofurantoiny³. W Polsce dostępna jest wyłącznie fosfomycyna, wydawana z przepisu lekarza.

Alternatywa dla antybiotyków

Nadmierne i niewłaściwe stosowanie antybiotyków, a w ślad za tym rosnący problem antybiotykooporności, nakazuje rozwagę przy decyzji o terapii i zwraca uwagę na potrzebę rozwoju alternatywnych metod leczenia oraz skutecznej profilaktyki. Problem nadużywania leków przeciwbakteryjnych u pacjentów z zapaleniem pęcherza moczowego wydaje się szczególnie zauważalny w Polsce, gdzie od ponad 10 lat furazydyna jest dostępna bez recepty. Nadmierne stosowanie antybiotyków powoduje poważne konsekwencje, do których należą m.in.: znaczący odsetek lekoopornych izolatów E. coli (ok. 70%)⁴ czy wrażliwość E. coli nieprzekraczająca 80% w zapaleniu pęcherza moczowego^5,6. Jednocześnie prawdopodobnie zbyt rzadko wykorzystuje się leczenie objawowe i naturalne. W ostatnich latach w wątpliwość podano wyższość antybiotyków nad niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ) u pacjentów z zapaleniem pęcherza moczowego. Wskazano, że aby u jednego chorego doszło do ustąpienia objawów w ciągu 3-4 dni, konieczne jest stosowanie antybiotyku u aż 3-6 z nich, zaś aby uniknąć odmiedniczkowego zapalenia nerek u jednej osoby konieczne jest stosowanie antybiotyku u 22-62 pacjentów⁷. Również z tego powodu wraca zainteresowanie metodami naturalnymi i rośnie przekonanie do nich, w tym do stosowania D-mannozy lub fitoterapii. Takie postępowanie wydaje się szczególnie atrakcyjne w przypadku starszych pacjentów, z których większość obciążona jest chorobami przewlekłymi i stosuje leki mogące wchodzić w rozmaite interakcje z antybiotykami^8,9. Stosowanie D-mannozy lub fitoterapii praktycznie pozbawione jest takiego ryzyka i nie powoduje istotnego zagrożenia wystąpienia działań niepożądanych, co w przypadku D-mannozy potwierdzają prospektywne badania z randomizacją¹⁰.

Profilaktyka zakażeń bakteryjnych

W kontekście zakażeń układu moczowego niezwykle istotna jest profilaktyka. U większości pacjentek zapalenie pęcherza moczowego nawraca i może wymagać powtarzania antybiotykoterapii. Prowadzi to w konsekwencji do zwiększonego ryzyka działań niepożądanych, dysbiozy, zaburzeń immunologicznych, selekcji lekoopornych szczepów bakteryjnych¹¹. Wśród metod profilaktyki wymienia się postępowanie behawioralne i farmakologiczne. Pacjentki z wywiadem zapalenia pęcherza moczowego powinny zwracać uwagę na odpowiednie nawodnienie, regularne oddawanie moczu, unikanie zbyt ciasnej bielizny, oddawanie moczu po współżyciu oraz odpowiednią higienę. Postępowanie farmakologiczne może być wielokierunkowe, częściowo również zależne od statusu hormonalnego. Pacjentki mogą zastosować immunoprofilaktykę, D-mannozę, fitoterapię, probiotyki, dopęcherzowe wlewki glikozaminoglikanów, zaś u kobiet po menopauzie skuteczną formą może być ponadto estrogenoterapia dopochwowa¹.

Podsumowanie

Obserwujemy zmianę sposobu patrzenia na częsty problem zapalenia pęcherza moczowego. Zainteresowanie w coraz mniejszym stopniu skoncentrowane jest wokół zastosowania leków przeciwbakteryjnych w przypadku ostrego epizodu chorobowego, ustępując miejsca opcjom alternatywnym oraz skutecznej profilaktyce. W wyborze właściwego postępowania należy wziąć pod uwagę dotychczasowy wywiad chorobowy, choroby współistniejące, preferencje pacjenta, ale również status hormonalny. Metody naturalne i stosowanie D-mannozy są skutecznymi sposobami profilaktyki zapalenia pęcherza moczowego, a także leczenia u wybranych pacjentów.

Zdjęcie: Tomasz Adamaszek