Rozwój technologii, powszechność używania mediów społecznościowych, a w ostatnich latach dostępność sztucznej inteligencji (AI – artificial intelligence) poważnie wpływa na życie społeczne i na psychologiczne funkcjonowanie poszczególnych ludzi. Dotychczas opublikowane wyniki badań wskazują na liczne efekty, takie jak np. pogorszenie umiejętności regulacji emocji, wzrost częstości występowania objawów depresyjnych i lękowych oraz osłabienie koncentracji uwagi^1,2. Przykładowo wykazano, że nasilona tendencja do uzależnienia od krótkich filmów mobilnych może negatywnie wpływać na samokontrolę oraz osłabiać funkcje wykonawcze związane z uwagą².

Yousef i wsp.³ wskazują, że 2 grudnia 2024 r. termin „brain rot” (gnicie mózgu) został wybrany słowem roku Uniwersytetu Oxfordzkiego (Oxford’s Word of the Year). Pojęcie to odnosi się do „przypuszczalnego pogorszenia stanu psychicznego lub intelektualnego, zwłaszcza w wyniku nadmiernego użytkowania treści (obecnie głównie internetowych) uznawanych za błahe lub niewymagające podjęcia wysiłku poznawczego. Określenie to stosuje się również wobec zjawisk, które mogą prowadzić do takiego pogorszenia”¹. Do objawów brain rot zalicza się m.in. spędzanie wielu godzin przed ekranem urządzenia elektronicznego, niepokój w sytuacji braku dostępu do urządzeń mobilnych oraz osłabioną zdolność skupiania uwagi na aktywnościach wartościowych. Autorzy cytują publikację Saticiego i wsp.⁴, w której podkreślono, że chociaż brain rot nie stanowi jednostki nozologicznej, to zjawisko to jest realne, szczególnie wśród młodszych pokoleń – Generacji Z (urodzeni w latach1995-2009) oraz Generacji Alfa (urodzeni po 2010 r.) – funkcjonujących w coraz bardziej połączonym, ekranocentrycznym świecie i podatnych na zjawisko polegające na przeglądaniu w internecie negatywnych, niepokojących i przygnębiających wiadomości (doomscrolling).

Autorzy cytowanej pracy³ wskazują m.in. na następujące, opisane w literaturze naukowej, konsekwencje wymienionych wyżej zachowań:

• trudności w odbiorze dłuższych, nieskróconych materiałów oraz ograniczenie znaczącego zaangażowania w doświadczenia życia codziennego
• problemy zdrowia psychicznego, w tym:
  • wycofanie społeczne
  • zniekształcone postrzeganie rzeczywistości
  • nasilone objawy lękowe i depresyjne
• zagrożenia dla zdrowia poznawczego, zwłaszcza u młodzieży i młodych dorosłych, obejmujące:
  • zaburzenia rozwoju mózgu
  • zwiększone ryzyko zaburzeń poznawczych, behawioralnych i emocjonalnych
  • potencjalnie wcześniejszy początek otępienia w późniejszej dorosłości
• inne negatywne skutki nadmiernego korzystania z ekranów, takie jak:
  • obniżenie samooceny
  • większa częstość i nasilenie problemów psychicznych oraz uzależnień
  • spowolnione tempo uczenia się i nabywania wiedzy
  • zaburzenia koncentracji i pamięci
  • zwiększone ryzyko przedwczesnego pogorszenia funkcji poznawczych.

Bazując na powyższych danych, chcemy zwrócić uwagę, że wpływ używania narzędzi technologicznych, komunikatorów, AI jest często rozumiany bardziej konwencjonalnie w aspekcie występowania zaburzeń psychicznych, np. wzrostu ryzyka pojawiania się zaburzeń depresyjnych lub lękowych. Jednak, w naszym przekonaniu, wpływ ten ma charakter głębszy i dotyczy samego sposobu funkcjonowania osób intensywnie ich używających. A więc nie tylko obecności lub braku objawów psychopatologicznych, ale głębszych poziomów samego sposobu istnienia jednostki w relacji ze światem. Jeśli przywołać tylko kilka elementów opartych na powyższym zestawieniu, takich jak trudności w odbiorze dłuższych materiałów i budowaniu refleksji, zniekształcone spostrzeganie rzeczywistości, zaburzenia kontroli emocji, rozumienia sytuacji społecznych, rozumienia innych osób oraz własnych stanów emocjonalnych i poznawczych, to można wskazać, że mamy do czynienia ze zjawiskiem głębszym niż tylko występowanie objawów psychopatologicznych zaburzeń psychicznych.

Warto dodać do listy wymienionych obciążających czynników także dobrze znane klasyczne czynniki związane ze stresem cywilizacyjnym, urbanizacją, przewlekłością stresu w miejscu pracy, niepewnością co do przyszłości, nieprawidłowym odżywianiem i stylem życia. Ich omówienie przekracza zakres i cel prezentowanej pracy, stanowią jednak one tło, na które nakładają się nowe zjawiska związane z rozwojem technologii.

W szczególności chcielibyśmy zarysować dwa stany:

• poczucie ciągłości własnego istnienia – integracja doświadczeń w spójną narrację biograficzną, obejmującą stabilne poczucie tożsamości, ciągłość emocji („wiem, co przeżywam i są to moje przeżycia”) i myśli („moim zdaniem…”), a także zdolność refleksyjnego odnoszenia się do własnych przeżyć i wydarzeń zewnętrznych. Jednostka pozostaje w kontakcie z własnym wnętrzem, jest w stanie rozpoznawać i rozumieć swoje stany psychiczne oraz włączać je w procesy interpretacji i budowania znaczeń w relacji ze światem, utożsamia się z własnym myśleniem i przeżyciami
• fragmentaryzacja doświadczenia – jednostka przeżywa oderwane od siebie stany „ja”, pozbawione wewnętrznej spójności i niepoddane swojej refleksji. Zamiast własnej interpretacji świata, korzysta z gotowych schematów i narracji dostarczanych przez technologie cyfrowe (media społecznościowe, algorytmy rekomendacyjne, sztuczną inteligencję). Prowadzi to do osłabienia poczucia tożsamości, braku spójnej historii osobistej oraz trudności w samodzielnym rozumieniu własnych przeżyć i doświadczeń.

Metodologia

Zadano dwa pytania (prompty) Chatowi GPT (28.08.2025). Bazowały one na wybranych przez autora omawianej pracy refleksjach zawartych w książce Christophera Bollasa „Znaczenie i melancholia”⁵ dotyczących powiązania pomiędzy zmiennymi w czasie warunkami społeczno-kulturowymi a rodzajem dominujących zaburzeń psychicznych w tych okresach. Nie obejmowały całej treści rozdziałów książki (nie wprowadzano treści książki do Chat GPT, ale notatki własne jednego z autorów tej pracy (Sławomira Murawca) powstałe na podstawie lektury książki). W notatkach tych, oprócz poglądów samego Christophera Bollasa, znalazły się także obecne we wskazanej książce w formie cytowań spostrzeżenia Alberta Camusa.

Pierwsze pytanie: „Jakie zmiany przyniesie dla psychiki ludzkiej masowe stosowanie AI?”.

Drugie pytanie: „Jakie zaburzenia psychiczne powstaną?”.

Zmiany dla psychiki ludzkiej, które będą skutkiem masowego stosowania AI

Zgodnie z tezą zaprezentowaną we wstępie tej pracy Chat GPT podał informację, że „AI nie tylko będzie narzędziem technologicznym, ale także czynnikiem formującym nową strukturę psychiki zbiorowej, analogiczną do tego jak industrializacja i wojny formowały borderline i normopatię”.

Możemy wiec mieć do czynienia z nową strukturą psychiczną, która została scharakteryzowana następująco: